Mussolini, de tempels en de katten

Op 22 oktober 1928 kwam Benito Mussolini in hoogsteigen persoon naar het Largo di Torre Argentina. Hij moest een einde maken aan een ruzie die gaande was, tussen de aannemers die hier een aantal nieuwe palazzi wilden bouwen, en de archeologen die de Romeinse tempels die bij de eerste sloopwerkzaamheden aan het licht kwamen van de ondergang wilden redden.

Plannen om de Corso Vittorio Emanuele II met de Via Arenula op dit punt met elkaar te verbinden waren er al sinds het begin van de twintigste eeuw geweest. Toen al was men zich er volledig van bewust dat dat ten koste zou gaan van belangrijke archeologische vondsten – de vooruitgang ging boven alles…

De vondsten konden al snel worden geïnterpreteerd als resten van verschillende tempels, en zodoende kwam het gebied te boek te staan als de area sacra, het heilige gebied, van het Largo di Torre Argentina. Het laatste woord over de area sacra was op die bewuste 22 oktober van het jaar 1928 dus aan Mussolini. Gelukkig sprak hij de wens uit het geheel van de ondergang te redden.

Romeinse tempels
Leider van het hele project werd een zekere Antonio Muñoz, die helaas een van de voorstanders was geweest van de sloop. Hij ging bij de verdere opgraving en inrichting van het gebied dan ook niet erg voorzichtig te werk. Om de Romeinse resten bloot te leggen waar het hem vooral te doen was (de tempels uit de republikeinse periode), verwijderde hij zonder scrupules alle archeologische resten uit de late Romeinse keizertijd en de middeleeuwen, die hij onderweg tegenkwam.

21 april 1929: Mussollini inaugureert officieel het ‘Foro Argentina’. Er zijn vier tempels blootgelegd, die voortaan door iedereen bewonderd kunnen worden, alle vier daterend uit de tijd van de Romeinse republiek. Te zien zijn de resten van een Tempel van Juturna (Tempel A, waarschijnlijk de tempel die Gaius Lutatius Catullus liet bouwen na zijn militaire overwinningen op de Carthagers in 241 v.Chr.), een Tempel die Aedes Fortunae Huiusce Dei wordt genoemd (Tempel B, ‘van het Geluk van deze Dag’, een ronde tempel gebouwd in opdracht van Quintus Lutatius Catullus in 101 v.Chr.), een Tempel van Feronia (Tempel C, de oudste van alle tempels, daterend uit de 4de of 3de eeuw v.Chr., gewijd aan een oude Italische godheid genaamd Feronia) en een Tempel van de Laren (Tempel D, de grootste tempel, waarvan het oudste deel dateert uit het begin van de tweede eeuw v.Chr., maar met nieuwere delen die uit de periode van de late republiek stammen).

De resten van grote zuilen die je naast de Tempel van Juturna kunt zien behoorden toe aan een grote porticus, het Hecatostylum of de ‘Porticus van de 100 zuilen’ (alhoewel de officiële naam Porticus Lentulorum was, naar de familie die verantwoordelijk was voor de bouw: de Lentuli). De grote blokken tufsteen die zichtbaar zijn achter de Tempel van Feronia zijn geïnterpreteerd als de resten van de ‘Curia van Pompeius’, het gebouw waar tijdelijk senaatszittingen konden worden gehouden en tevens de plek waar Julius Caesar zou zijn vermoord op 15 maart van het jaar 44 v.Chr. Op deze plek is ook een gigantisch beeld van Pompeius gevonden, dat nu wordt bewaard in Palazzo Spada.

In de eerste eeuwen na het begin van onze jaartelling beginnen de eerste plunderingen, vernielingen en aanpassingen zich al te voltrekken in de area sacra. Er worden kerkjes en huizen gebouwd en de funderingen van de tempels uit de oudheid worden in de middeleeuwen ‘opnieuw ingezet’ als er verschillende versterkte bouwwerken worden neergezet door een aantal machtige Romeinse families.

Waarom Argentinië?
Deze vroege geschiedenis van dit bijzondere stukje Rome heeft nog geen verklaring gegeven voor die wat vreemde naam van het plein: Largo di Torre Argentina. ‘Torre Argentina’ heeft in dit geval namelijk helemaal niets te maken met het land Argentinië. Voor de oorsprong van de benaming moeten we een sprong in de tijd maken, naar het begin van de vijftiende eeuw.

In deze periode liet Johannes Burckhardt, pauselijke ceremoniemeester aan het hof van Alexander VI, op het plein een palazzo met een aangrenzende toren bouwen, die hij ‘Argentoratina’ noemde. Het was een verwijzing naar zijn geboorteplaats Straatsburg, Argentoratum in het Latijn. Langzaamaan begon men steeds vaker de naam van Burckhardts toren, Torre Argentina, te gebruiken als aanduiding voor het plein. Tot dan toe noemde men de plek overigens ‘Calcarario’, naar de kalkovens die zich in deze buurt bevonden. Tegenwoordig is de toren van Burckhardt onderdeel van het bisschopshuis aan de Via del Sudario en van buitenaf niet meer zichtbaar.

Rossini & Verdi
In 1732 werd begonnen met de bouw van het Teatro Argentina. Het theater werd al snel in heel Rome bekend, vanwege de vele beroemde stukken die hier hun première beleefden: de Barbiere di Siviglia van Rossini, bijvoorbeeld, en Ernani en I due Foscari van Verdi. In 1843 kreeg het theater een nieuwe eigenaar in de vorm van Alessandro Torlonia, een nobelman die het van een andere aristocraat (Lorenzo Sforza Cesarini) overnam. Hij schakelde weer nieuwe architecten in om de boel te renoveren en uit te breiden. In 1869 kocht de gemeente Rome het theater op, en ook daarop volgden enkele verbouwingen. Na de laatste restauraties in de jaren 1968-1971 werd het geheel omgevormd tot het Teatro di Roma.

De katten van Argentina
Een laatste woord moet nog worden gewijd aan misschien wel het meest bekende aspect van het Largo di Torre Argentina. Er zwerven in Rome nogal wat katten rond, en allemaal lijken ze er de voorkeur aan te geven hun dutjes te doen tussen de resten van het oude Rome, die zich allemaal een stuk onder het huidige straatniveau bevinden. Maar er is een opgraving in Rome waar zoveel katten rondhangen dat het de bijnaam ‘het kattenforum’ heeft gekregen: de area sacra op het Largo di Torre Argentina.

De katten van Argentina zijn hier niet voor niets. Tussen de Romeinse resten bevindt zich namelijk een speciaal opvangcentrum voor zwerfkatten. Vrijwilligers zijn hier iedere dag bezig met het verzorgen en voeden van honderden straatkatten die geen baasje of thuis hebben. Je kunt de vrijwilligers tegenwoordig, zelfs op afstand, een handje helpen door een van de zwerfkatten te adopteren. Bij ieder bezoek aan Rome kun je dan even langs gaan om je eigen Romeinse straatkat gedag te zeggen!