In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige Stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of viale is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft…
Vandaag bewandelen we de oude Via Cornelia, tegenwoordig bekend als de Via della Conciliazione.
Verzoeningsstraat
De oude Via Cornelia bestaat niet meer. Dat wil zeggen, daar waar in het oude Rome de Via Cornelia liep, ongeveer van de huidige Ponte Sant’Angelo bij de Engelenburcht richting de Sint Pieter, vind je tegenwoordig de beroemdste straat van de stad: Via della Conciliazione.
De Via della Conciliazione (letterlijk: ‘Straat van de Verzoening’) werd echter pas in 1936 aangelegd, net nadat de Italiaanse regering onder leiding van Mussolini het verdrag sloot met de Heilige Stoel dat Vaticaanstad voortaan als onafhankelijk en soeverein werd erkend. Met de aanleg van deze straat werd een symmetrisch perspectief gecreëerd, zodat pelgrims het plein en de basiliek voortaan vanaf grote afstand met veel ontzag tegemoet konden treden. Voorheen stonden bezoekers, slingerend door de straatjes van de wijk Borgo, juist vrij plotseling oog in oog met de Sint Pieter.
Nero’s circus
In de oudheid viel dit gebied onder de ‘Ager Vaticanus’, een stuk land vernoemd naar de heuvel die de naam Vaticaan droeg. Het lag net buiten het bewoonde gebied van Rome en er was weinig anders te vinden dan de uitvalsweg Via Cornelia. Keizer Caligula (37-41 n.Chr.) liet echter in de 1e eeuw langs de weg een stadion aanleggen, bestemd voor wagenraces en spektakels. De latere keizer Nero (54-68 n.Chr.) gebruikte Caligula’s stadion voornamelijk voor een heel ander soort volksvermaak: de openbare christenvervolgingen.
Voor martelingen en executies was het zo’n gekke plek nog niet, moet Nero gedacht hebben. Langs de Via Cornelia lag namelijk ook een begraafplaats. In het oude Rome werden de onreine doden niet geduld binnen de stadsmuren, dat was voor hen namelijk heilig grondgebied dat volgens strikte religieuze regels ooit als zodanig was ingewijd. De Vaticaanse heuvel lag net buiten de muren, en was daarom een prima plek voor een necropolis – een dodenstad.
Een graf voor Petrus
De meest bekende christen die de martel- en doodstraf onderging in het ‘Circus van Nero’, vond plaats in het jaar 64. Degene die aan het kruis werd genageld was Petrus. Op eigen verzoek zouden ze hem ondersteboven aan het kruis hebben gehangen, omdat de apostel zich niet waardig achtte op dezelfde wijze als Jezus te sterven. Petrus had als ‘eerste apostel’ van Jezus een flinke groep volgelingen, die getuigen waren van terechtstelling in het stadion. Na de executie van Petrus richtten zij een eenvoudig graf voor hem in, op de genoemde grafheuvel Vaticaan. Ongeveer een eeuw later, toen de roem van Petrus onder de volgelingen van Christus zich nog verder had verspreid, werd er een bescheiden herdenkingskapel opgericht om de plaats van het graf te markeren.
Van Constantijn tot Bernini
Het was Constantijn de Grote (324-337 n.Chr.), de eerste christelijke keizer van het Romeinse rijk, die het plan opvatte om exact op de plek waar Petrus begraven lag een grote kerk te bouwen. Hij liet het terrein van het grafveld op de Vaticaanse heuvel effenen, waarbij hij de stenen grafmonumenten van de ‘heidense’ Romeinen liet incorporeren in de fundamenten van de nieuwe basiliek.
De basiliek die Constantijn liet bouwen deed meer dan elf eeuwen goed dienst, maar moest na verval en een paar verwoede herstelpogingen in 1506 worden gesloopt. De 16e eeuw was net begonnen, de Italiaanse renaissance in volle gang en de katholieke kerk was groter dan ooit. Natuurlijk moest er een nieuwe kerk komen, maar hoe groot deze moest worden en hoe de basiliek er precies uit moest komen te zien, dat was nog onderwerp van discussie. Er volgden decennia van bouwtekeningen maken en herzien, van opbouwen en weer slopen – een proces waarbij achtereenvolgens Bramante, Rafaël, Michelangelo en Bernini betrokken waren.
Het resultaat mocht er zijn: precies op de plek waar volgens de overlevering in 64 n.Chr. de apostel Petrus een simpel graf kreeg, stond in 1626 een grandioze, imposante basiliek, met afmetingen die ieders voorstellingsvermogen te boven gingen: de Sint Pieter was (opnieuw) geboren.
Terug naar de Via Cornelia
Toen paus Pius XI (1922-1939) tijdens zijn leven kenbaar maakte dat hij graag, als hij zou gaan, zo dicht mogelijk bij het graf van Petrus begraven wilde worden, werd er besloten dat de crypte (de ruimte onder het hoofdaltaar) nog verder verlaagd zou worden. Een eeuwenlange overlevering vertelde Pius immers dat het graf van Petrus zich precies onder het baldakijn van Bernini moest bevinden.
Er werd begonnen met graafwerkzaamheden, en al snel stuitte men daarbij op de restanten van graven, duidelijk uit de Romeinse periode. Ook de resten van de oudere basiliek, en die van het allereerste monument dat bij het graf werd opgericht werden gevonden.
Het was het jaar 1940 en men was nog altijd niet klaar met het religieus zo zwaar beladen archeologische onderzoek onder de Sint Pieter en de zoektocht naar het originele graf van Petrus. Toen stuitten de onderzoekers ineens op een kistje. Men opende het en zag alleen wat botten en wat rafels. De beenderen bleken na onderzoek die van een man op leeftijd, de rafels die van een purperen gewaad, met goud doorweven. Er zoemt zelfs een (nogal sterk) verhaal door de ondergrondse Vaticaanse gangen, dat het kistje alle beenderen van een man bevatte, behalve die van de voeten… Als Petrus inderdaad omgekeerd aan het kruis heeft gehangen, hebben ze de voeten er wellicht afgehakt om het lijk van het hout te halen.
Wetenschappers bleven tegensputteren, maar dat weerhield paus Paulus VI er in 1968 niet van om aan het grote publiek bekend te maken dat het graf van de apostel Petrus, ooit gegraven aan de Via Cornelia, was teruggevonden.
> Vragen? Opmerkingen? Ideeën? Twitter met Orpheus Kijkt Om over dit onderwerp, #straatverhalenrome!
orpheuskijktom.com 