Het drielandenpunt in Rome

In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of piazza is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft… Vandaag: Piazza dei Cavalieri di Malta.

Drie landen in één oogopslag
Er is een plein in Rome waar je in één oogopslag drie landen tegelijk kunt zien. Vreemd genoeg moet je hiervoor op het plein een grote deur zoeken met een klein sleutelgat. Knijp één oog dicht en spiek met het andere oog door het sleutelgat. Je oog kijkt nu tegelijk naar Rome, Vaticaanstad en: het grondgebied van de Ridders van de Maltezer Orde, de Cavalieri di Malta.

De mysterieuze Ridders van de Maltezer Orde
De deur geeft, om precies te zijn, toegang tot het grootprioraat van de Maltezer Ridderorde. Maar wie of wat zijn deze mysterieuze hospitaalridders met hun kruis op het wapenschild, die tot op de dag van vandaag worden aangevoerd door de ‘grootmeester’ met zijn zwarte wapenmantel?

De Maltezer Ridders (officieel: de Soevereine Militaire Hospitaal Orde van Sint Jan van Jeruzalem, van Rhodos en van Malta) vormen een van de oudste nog bestaande ridderlijke ordes. Ze komen oorspronkelijk uit Jeruzalem, waar ze pelgrims en kruisvaarders opvingen in hun hospitaal. Ze zijn nog altijd een ridderorde met een soevereine status, alleen zonder noemenswaardig eigen grondgebied.

De oorsprong van de Ridderorde van Malta ligt dus in Jeruzalem, in een eeuwenoud pelgrimshospitaal (anno 1023) dat Johannes de Doper als beschermheer had. De naamdag van deze heilige is nog altijd een ‘nationale’ feestdag voor de Orde van Malta. Oorspronkelijk werd het hospitaal gerund door benedictijner monniken, maar in 1113 scheidden de hospitaalbroeders zich af en stichtten hun eigen orde, die al snel door de paus werd erkend als officiële Rooms-katholieke orde.

Naarmate de hospitaalridders meer kruisvaarders opvingen, kregen ze, als dank, ook steeds meer schenkingen. Na verloop van tijd beschikte de orde over verschillende goederen, zowel in Klein-Azië als in Europa. Toen de bezittingen van de Tempeliers in 1312 overgingen op de Orde van Malta nam hun bezit ongekende proporties aan. Voor het beheer van al dat bezit werd per gebied een grootprioraat opgericht, dat weer in commanderijen werd opgedeeld.

En Malta dan?
De naam Orde van Malta kwam pas later. Om precies te zijn in 1530, toen Karel V het eiland aan de ridderorde schonk. Het bleek een cadeau dat sterk bevochten moest worden: de Ridders van Malta verdedigden hun pas verworven grondgebied tegen verschillende Turkse invasies.

Uiteindelijk bleef de naam, maar het bezit niet. Napoleon moest niets van ridderordes hebben en erkende de aanspraak van de orde op het eiland niet. In 1800 werd Malta bovendien veroverd door Engeland. Vanaf deze tijd, waarna vele omzwervingen begonnen, is de Orde van Malta enkel nog op papier een soevereine staat. Ze verhuisden hun zetel achtereenvolgens naar Sint-Petersburg, Catania en Ferrara, en vonden uiteindelijk een permanente basis in Rome, waar ze de bescherming van de Heilige Stoel tot op de dag van vandaag genieten. Naast een palazzo op aan de Via dei Condotti, bevindt zich op de Aventijn dus het grootprioraat, waar wij gewone stervelingen slechts door het sleutelgat naar kunnen spieken…

Il buco dell’Aventino – het sleutelgat van de Aventijn
Het hele plein op de top van de Aventijn is naar de orde vernoemd: Piazza dei Cavalieri di Malta. Het gebouw waar zich nu het grootprioraat bevindt, en waar altijd wel een paar toeristen rondhangen die op zoek zijn naar ‘het sleutelgat van de Aventijn’, werd al in 939 gebouwd als klooster van de benedictijnen. Binnen creëerden zij een kerk gewijd aan de heilige Basilius. Aan het einde van de zeventiende eeuw ging het hele complex over op de Tempeliers. Zoals hierboven beschreven lieten zij in 1312 veel van hun bezittingen na aan de Maltezer Ridders, waaronder deze plek.

Natuurlijk werd er in de loop der eeuwen aan het grootprioraat en aan het plein gewerkt. Toen kardinaal Benedictus Pamphilj grootmeester werd bijvoorbeeld. Paus Clemens XIII (ook lid van de orde) gaf in 1765 opdracht aan Giovanni Battista Piranesi, zijn neef, om een nieuw ontwerp te maken voor het plein en de gevel van de San Basilio, die bij de gelegenheid werd omgedoopt tot Santa Maria del Piorato. Een inscriptie geflankeerd door twee kleine obelisken herinnert hier nog altijd aan. In de kerk zelf vind je het graf van Giovanni Battista Piranesi.

De legende van het verborgen schip
Piazza dei Cavalieri di Malta is niet alleen een plek van historie, maar ook het middelpunt van een bizarre legende…

De hele Aventijnse heuvel, zo fluisteren de Romeinen al eeuwen, is in werkelijkheid een gigantisch schip vermomd als heuvel. Het zou het heilige schip zijn van de Tempeliers, dat al eeuwen klaar ligt om ooit, op een dag, te water te gaan en naar het Heilige Land te varen. Piranesi, een heimelijk bewonderaar van de Orde van Malta, zou een hele serie verborgen aanwijzingen, codes en symbolen hebben verstopt in ‘zijn’ plein. Codes die eeuwen later alleen ontcijferd kunnen worden door ingewijden.

De Aventijn als geheel zou een symbool zijn van het schip van de kruisvaarders: het zuidelijk deel dat afloopt naar de Tiber heeft de vorm van een enorme V en stelt de boeg voor. De toegangspoort van de Villa dei Cavalieri di Malta is het achterdek, en de doolhoven in de tuinen symboliseren de wirwar van touwen van de tuigage. Het ‘woud’ van obelisken op het plein zelf staat voor de bomen (boomstammen) die ooit nodig zullen zijn voor het te water gaan van het schip. Wie goed kijkt ziet dat er inderdaad allerlei vreemde symbolen in die obelisken zijn gekerfd – geheime boodschappen, enkel leesbaar voor ingewijden…

Even gluren
Terug naar de dag van vandaag. Het is een absolute aanrader om de Aventijn eens op te wandelen, het plein te bezoeken en natuurlijk door het vermaarde sleutelgat te gluren. Hoe het tegenwoordig met de Orde van Malta staat? De Ridderorde kent nog zeker 12.000 leden. Onder hen zijn natuurlijk veel geestelijken, maar ook veel Europese adel is lid. De hiërarchie, de mystiek en de symboliek is altijd gebleven.