Het geheim van het dichtgemetselde raam

Verscholen in een levendige wijk in Rome die sinds eeuwen bekend staat als het ghetto, vind je een prachtig klein pleintje met de naam Piazza Mattei.

Nee, met het majestueuze van de koepel van de Sint-Pieter of het Colosseum heeft dit pleintje niets te maken. Piazza Mattei is van een ingetogen schoonheid. Een schoonheid die voor een groot deel wordt bepaald door wat er midden op het pleintje staat.

Piazza Mattei is vernoemd naar het palazzo dat je er vindt, dat ooit toebehoorde aan een zekere Giacomo Mattei. Het is het oudste gebouw aan het pleintje, daterend uit het einde van de vijftiende eeuw, en heeft een prachtig binnenhof.

In 1495 duikt dit gebouw voor het eerst op in de bronnen als ‘het huis van Domenico Mattei’. Zijn neef Giacomo renoveerde het stadspaleis halverwege de zestiende eeuw, waarbij er een nieuwe gevel werd geplaatst voor twee aparte gebouwen (nummers 17 en 19). De nieuwe gevel was oorspronkelijk volledig met fresco’s beschilderd, die helaas verloren zijn gegaan.

Het meest kenmerkende van de gevel van het palazzo van de Mattei is echter het dichtgemetselde raam. Achter dat raam gaat een legende schuil, die alles te maken heeft met het prachtige kunstwerk midden op het plein.

Het geheim van het dichtgemetselde raam

Een van de hertogen Mattei, een klaploper en fervent gokker, verloor op een nacht een gigantische som geld. Toen zijn toekomstige schoonvader daar achter kwam – hij was kort ervoor verloofd – weigerde deze hem bij nader inzien de hand van zijn dochter.

De hertog, die natuurlijk alles op alles zette om zijn verloofde terug te winnen, nodigde zijn schoonvader uit voor een diner in zijn palazzo. Mattei gaf hem een ongekend warm en rijk ontvangst, en fêteerde hem zolang dat ze tot zonsopgang opbleven.

In diezelfde nacht had de hertog Mattei, precies voor zijn palazzo, een geweldig mooie fontein laten maken. Toen de ochtend was gekomen vroeg de hertog zijn schoonvader om uit het raam te kijken. ‘Kijk eens wat ik, een armzalige Mattei, in enkele uren kan maken!’

Met deze daad wist hij de hand van het meisje weer voor zich te winnen. Ter herinnering aan het gebeurde, liet hij het raam dichtmetselen. En dat dichtgemetselde raam kun je op Piazza Mattei nog altijd zien.

Het echte verhaal van de schildpaddenfontein

De fontein uit het verhaal bestaat echt, en staat bekend als de fontana delle tartarughe – de schildpaddenfontein. De ‘echte’ (geschreven) geschiedenis ervan begint in 1570.

In dat jaar maakte de Congregazione delle Fonti (een organisatie die zich bezighield met de watervoorziening) een lijst op met de 18 fonteinen die door de Aqua Virgo gevoed werden en die onder de bescherming van architect Jacopo Della Porta vielen. Piazza Mattei stond niet op de lijst.

Op 28 juni 1581 duikt echter een nieuw document op, gemaakt door de Diputati sopra le fontane (speciale ‘opzichters’ voor de fonteinen), waarop staat dat Taddeo Landini een fontein had gebouwd op Piazza Mattei. Twee andere ‘administratieve zaken’ uit die tijd lijken daar iets mee te maken te hebben.

Enerzijds werd in deze periode de loop van de Aqua Virgo verlegd tot aan het ‘Piazza delli Matthei’, zo melden de bronnen. Anderzijds had ene Muzio Mattei juist daarvoor druk uitgeoefend op de autoriteiten om het pleintje voor zijn stadspaleis te betegelen, zodat het veiliger en schoner zou worden.

De druk heeft uiteindelijk gewerkt, maar het is zeer waarschijnlijk dat Mattei er eigen geld tegenaan heeft gegooid: de fontein die werd gebouwd is in vergelijking met andere fonteinen van dezelfde ontwerper, Jacopo Della Porta, veel mooier en verfijnder. Della Porta maakte gewoonlijk hele functionele, simpele fonteintjes.

Het was de Florentijn Taddeo Landini die, op basis van het ontwerp van Jacopo Della Porta, uiteindelijk de aanleg van de fontana delle tartarughe op zich nam. Hij werkte er tussen 1581 en 1584 aan, maar zijn eindresultaat moet er anders uit hebben gezien dan de fontein die we vandaag de dag nog kunnen zien.

De schildpadden van Bernini

Oorspronkelijk was het de bedoeling dat de vier bronzen, boven gigantische marmeren schelpen geplaatste jongemannen, die met hun voet rusten op bronzen dolfijnen, niet schildpadjes maar dolfijnen in het bovenste bassin duwden. Die dolfijnen werden wel gemaakt, maar nooit geplaatst.

In plaats daarvan werden de dolfijnen gebruikt voor de fontana della terrina, die destijds op het Campo de’ Fiori stond maar tegenwoordig op Piazza della Chiesa Nuova te vinden is. De bronzen schildpadjes werden pas in 1658 door Bernini toegevoegd, tijdens restauratiewerkzaamheden in opdracht van paus Alexander VII.

De schildpadjes zijn er in de loop der eeuwen meerdere malen ‘op uit getrokken’ – meegenomen door . Dat gebeurde een keer in 1906, een keer in 1944 (toen ze door een zwerver werden teruggevonden en aan de gemeente teruggegeven) en voor het laatst in 1981. Daarna werd besloten dat de schildpadjes betere bewaking nodig hadden. Degene die we nu zien op het plein zijn kopieën – de originelen bevinden zich in de Capitolijnse Musea.