Filosofische tip: lekker thuisblijven

Als het valt, beheerst het heel Nederland: sneeuw. De treinen rijden naar goede traditie niet of de verkeerde kant op en iedereen klaagt steen en been tegen partner, collega en wildvreemde dat het ‘zo koud!’ is. Het heeft iets verbroederends als wij (mensen) ‘getroffen’ worden door de elementen. Sneeuw en ijzel gaan achteloos op snel- en spoorweg liggen en daar zitten we dan, met al onze technologie en vooruitgang. Vast.

Is dit erg? Om een filosofisch antwoord op een niet-filosofische vraag te geven, laat ik graag een oude Romein aan het woord. Hij was de opvoeder van keizer Nero en wijdde zich in het dagelijks leven aan de Stoïsche filosofie: Lucius Annaeus Seneca (1^e eeuw na Christus). De principes van die filosofie, die de eeuwen heeft overleefd in ons woord ‘stoïcijns’, zette hij uiteen in een serie moralistische schrijfsels aan een goede vriend, bekend onder de naam Brieven aan Lucilius.

Goed nieuws in koude dagen: volgens Seneca hoeven we ons geen enkele zorgen te maken. Thuisblijven is niet alleen goed, het is nastrevenswaardig. Blijf liever thuis dan dat je erop uittrekt, op zoek naar wat-dan-ook. Je neemt ten slotte jezelf overal mee.

Thuisblijven is de goede weg, vindt Seneca. Want waar zou je naar toe moeten? Naar het forum, het bruisende centrum van de stad?

‘(…) als het mogelijk is daar zelf over te beslissen, zal ik ook de aanblik en de nabijheid van het forum ver ontvluchten. Want zoals ongezonde streken zelfs de meest robuuste gezondheid op de proef stellen, zo zijn er ook voor een geest die op de goede weg is, maar nog niet aan het einde daarvan en die nog bezig is gezond te worden, bepaalde milieus die weinig heilzaam zijn.

Ik ben het niet eens met hen, die zich midden in de golven begeven en uit voorliefde voor een stormachtig leven elke dag met grote moed de strijd tegen allerlei moeilijkheden aanbinden. De wijze zal al die dingen verdragen, maar ze niet zelf kiezen, en hij zal liever in vrede dan in strijd willen leven. Het is van weinig nut de eigen problemen overwonnen te hebben, als je moet worstelen met die van een ander.’

De kern van de zaak is prioriteiten stellen, aldus de Stoïsche filosoof. Want,

‘Als je ziek was, zou je tijdelijk minder zorg besteden aan je bezit, je bezigheden op het forum zouden weggevallen zijn en je zou niemand zo belangrijk vinden dat je, door hem om hulp gevraagd, tijdens een korte opleving naar het forum zou gaan: je zou er met hart en ziel naar streven je zo snel mogelijk van je ziekte te bevrijden.’

Thuisblijven is zelfs nastrevenswaardig:

‘Ruim alle hindernissen op en maak je vrij voor een goede mentaliteit: geen druk bezet mens kan die bereiken. De filosofie oefent op haar eigen manier een heerschappij uit; zij geeft tijd, maar ontvangt die niet. Zij is geen bijzaak, maar hoofdzaak, zij is meesteres en zij wil dat je aanwezig bent.  (…) Richt je geest volledig op haar, houd je met haar bezig, vereer haar. Er zal een geweldige afstand ontstaan tussen jou en andere mensen; je zult veel verder komen dan alle stervelingen en de goden zullen niet veel verder zijn dan jij. Vraag je wat nog het verschil zal zijn tussen jou en hen? Zij zullen er langer zijn. Maar het is waarachtig toch een eigenschap van een groot kunstenaar een omvattend geheel te vangen binnen een klein bestek. De wijze heeft over zijn eigen tijd van leven niet minder beschikking als de god over alle tijd van leven.’

‘Vast’ zitten is dus zo gek nog niet. Altijd maar ergens naar toe willen, dat zal je volgens Seneca uiteindelijk nergens brengen.

‘Je moet van mentaliteit veranderen, niet van klimaat. Al steek je de eindeloze zee over, al ‘wijken’, zoals onze Vergilius zegt, ‘landen en steden achter je’, je problemen zullen met je mee gaan waar je ook heen gaat.’

Blijf dus vooral lekker thuis, met jezelf, en geef je over aan de ‘meesteres’ die ‘wil dat je aanwezig bent’. Beschikking over je eigen tijd van leven is de beloning, zegt Seneca tegen ons. En aan alleen al die gedachte kun je je op zijn minst warmen in koude dagen.

De tekstfragmenten zijn afkomstig uit Seneca’s Brieven aan Lucilius, zoals verzameld en vertaald in Klassiek Toerisme. Reizen met Odysseus, Aeneas en Hannibal, samengesteld en ingeleid door Harm-Jan van Dam en Hans Smolenaars (Uitgeverij Maarten Muntinga bv).