Naïviteit kan, zeker op een dag als 1 april, gevaarlijk zijn. Omdat je toch nooit kan weten wat er gaat gebeuren, moet je volgens de Stoïsche filosoof Seneca altijd ergens op rekenen. Hoe doe je dat? Door niet alleen vandaag maar elke ochtend weer de dag te beginnen met een moment stil te staan bij de narigheden waarmee het lot je allemaal zou kúnnen treffen.
Seneca schreef dit als advies aan de rijkeluisdochter Marcia, die haar zoon had verloren. Het werk behoort tot de zogenaamde troostschriften van de filosoof: essays over ethische en filosofische onderwerpen, verpakt in de vorm van een persoonlijke brief.
Seneca’s boodschap aan Marcia luidde als volgt: als je te lang in de goede gunst van Fortuna hebt geleefd, loop je het risico niet meer voorbereid te zijn op het ergste. Dat is precies wat haar overkwam toen gebeurde wat zij nooit voor mogelijk had gehouden: ze verloor haar zoon. Volgens Seneca nam ze dus teveel voor lief dat hij er altijd zou zijn, dat het lot hem niet kon treffen. Maar dat is slechts je kop in het zand steken. Denk niet: dat overkomt mij niet. Of, zoals Seneca het in mooiere woorden weet uit te drukken:
‘Imagine that you are mounting without sufficient armour to assault some city wall (…), expect a wound, and suppose that all those stones, arrows, and darts which fill the upper air are aimed at your body: whenever anyone falls at your side or behind your back, exclaim, ‘Fortune, you will not outwit me, or catch me confident and heedless: I know what you are preparing to do: you have struck down another, but you aimed at me.’
Garanties zijn er niet in het leven. Alles wat een mens in theorie kan overkomen, kan jou morgen of vandaag, over een uur overkomen. Pessimistisch? Goed voorbereid, zou Seneca zeggen. Niemand kan met zekerheid zeggen dat hij het zelfs maar tot etenstijd zal halen, wij zijn immers uiteindelijk, aan het einde van de dag, allemaal stervelingen:
‘You were born a mortal, and you have given birth to mortals: yourself a weak and fragile body, liable to all diseases, can you have hoped to produce anything strong and lasting from such unstable materials? Your son has died: in other words he has reached that goal towards which those whom you regard as more fortunate than your offspring are still hastening.’
De beroemde les die de dichter Horatius uit die treurige toestand van onzekerheid trok, carpe diem, kwam niet in Seneca’s woordenboek voor. Onachtzaamheid was in zijn ogen juist Fortuna’s machtigste wapen:
‘Do you not know with what storms Fortune unsettles everything? How she proves kind and compliant to none save to those who have the fewest possible dealings with her?’
Gelukkig geeft Seneca ook een praktische aanbeveling, een handleiding om dit zware lot als mens te kunnen dragen. Het advies: begin de dag met een praemeditatio. Oftewel, sta iedere dag heel even stil bij al het fysieke en geestelijke leed dat jou of je naasten zou kunnen overkomen. Of we die raad nu daadwerkelijk op moeten volgen weet ik niet, maar vandaag kan het in elk geval geen kwaad.
De fragmenten zijn afkomstig uit Seneca’s De Consolatione ad Marciam, vertaling © Aubrey Stewart.
orpheuskijktom.com 
