De straat van het Gouden Huis

Waar je ook staat in Rome, je kunt er vanuit gaan dat er niet alleen om je heen, maar ook onder je voeten van alles te ontdekken valt. Heb je je bijvoorbeeld wel eens afgevraagd waarom het Colosseum eigenlijk het Colosseum heet? Het heeft alles te maken met de straat die vandaag aan bod komt in het Stratenboek van Rome: Viale della Domus Aurea.

Op de hoek waar het Piazza del Colosseo de Via Labicana kruist, vind je de ingang naar een park. Als je door het toegangshek loopt, wandel je de Viale della Domus Aurea op: de straat van het Gouden Huis. ‘Gouden Huis’ was de bijnaam van het woonpaleis dat de beruchte Romeinse keizer Nero (37-68 n.Chr.) voor zichzelf liet bouwen. Delen ervan staan nog altijd ‘overeind’, precies onder de Viale della Domus Aurea.

State of the art

Over dat paleis van Nero deden de wildste verhalen de ronde – men sprak niet voor niets van het ‘Gouden Huis’. Het was in de eerste plaats gigantisch groot. Suetonius, de Romeinse keizerbiograaf uit de 1ste/2de eeuw n.Chr., schreef: ‘Het paleis was zo immens dat het een driedubbele galerij bevatte van een mijl lengte, verder een vijver die wel een zee leek, omgeven door gebouwen die voor steden konden doorgaan.’ Alle hallen en kamers waren voorzien van schilderingen en rijke decoraties, en Nero’s nieuwe woning zat vol state of the art technische snufjes. Zo zouden de plafonds van de eetzalen kunnen ronddraaien, terwijl er bloemblaadjes en geurige parfums als weldadige nevel neerdaalden op de gasten. Een ander belangrijk symbool van de grootheidswaanzin van Nero was het gigantische standbeeld van zichzelf dat hij in een van de tuinen van zijn paleis liet oprichten, de colossus neronis.

Rome brandt

De afkeurende roddels over de Domus Aurea gingen verder. De hele bouw was omstreden: sinds de eerste keizer (Augustus, Nero was de vijfde) resideerden de heersers van het rijk op de Palatijn, de heuvel in het centrum van Rome die zich bij het Forum Romanum bevindt. Nero, die in 54 n.Chr. keizer was geworden, had daar ook een paleis en was bezig dat flink uit te breiden, toen er een brand uitbrak (64 n.Chr.). De verwoestende vlammen brandden volgens de overlevering bijna tweederde van de stad plat – inclusief het paleis van de keizer. Nero zag zijn kans schoon: nu kon hij eindelijk een waardig paleis bouwen. Tegenstanders – en daar had Nero er wel wat van – beweerden dat hij de brand eigenhandig had aangestoken. Hij zou alle platgebrande grond (meer dan de helft van de stad dus) hebben gebruikt om zijn exorbitante paleis op te bouwen.

Brood en spelen

De geschiedenis van de bouw van Nero’s paleis is interessant, maar dat geldt ook voor wat er daarna mee gebeurde. Na de dood van Nero – de laatste van de Julisch-Claudische keizers, te weten Augustus, Tiberius, Caligula, Claudius en Nero dus – ging het er een jaar lang wat chaotisch aan toe in het Romeinse rijk, maar al snel kwam er een nieuwe familie aan de macht: de Flaviërs. De herinnering aan de despoot Nero werd letterlijk en figuurlijk geweld aangedaan: er werd een damnatio memoriae uitgevoerd, wat inhield dat alles wat aan hem herinnerde vernietigd werd (busten, standbeelden, beeltenissen op munten, etc.). De Domus Aurea werd met de grond gelijk gemaakt. Het enorme standbeeld van Nero, de colossus, werd neergehaald. Toen de Flavische keizers moesten beslissen wat er in de plaats van het paleis van de despoot gebouwd zou worden, hoefden ze niet lang na te denken. Hier moest, symbolisch genoeg, een plek komen voor het volk van Rome. En het volk, zo wisten ze in Rome, wil slechts twee dingen: brood, en spelen.

Er werd begonnen met de bouw van een amfitheater dat de hoofdstad van het Romeinse rijk waardig zou zijn. En waar kon dat beter dan op de plek waar nog enkele jaren daarvoor de enorme colossus neronis had gestaan? Hoewel de nieuwe arena van Rome officieel het Amfiteatrum Flavium werd genoemd, naar de familienaam van de bouwers, herinnert de veel beroemdere bijnaam van het gebouw, Colosseum, nog altijd aan dat megalomane standbeeld dat daarvoor op die plek in Rome stond.

Van Nero tot Michelangelo

De Flavische keizers zijn in hun damnatio memoriae van Nero zeer succesvol geweest. Het zou zo’n anderhalf millennium duren – tot 14 januari 1506 om precies te zijn – voordat de herinnering aan Nero’s paleis weer aan het licht kwam. Op die dag was Felice de’ Fredi toevallig aan het spitten in het stukje Romeinse grond dat hij bezat. Al snel stuitte hij op een harde, stenen ondergrond. Hij deed een vondst die de kunstgeschiedenis voorgoed zou veranderen.

De’ Fredi bleek bovenop het plafond van de Domus Aurea te staan, het ‘Gouden Huis’ van de Romeinse keizer Nero, waarover al eeuwen de wildste roddels gingen. Al snel zond de paus (Julius II) een delegatie om de vondst nader te onderzoeken. Een groep kunstenaars en kenners (waaronder Michelangelo) daalde met gevaar voor eigen leven af in de donkere, holle ruimtes. Wat hun oudheidminnende ogen daar zagen – met fresco’s versierde zalen, marmeren ornamenten, sculpturen – bracht ze bijna in vervoering. Eeuwenlang waren de ruimtes door geen voet getreden, en nu zagen zij het als eerste weer. De vondst zou de schilderkunst van de late renaissance diep beïnvloeden. Er ontstond zelfs een stroming, genaamd ‘grotesk’, om de overdaad aan geschilderde ornamenten aan te duiden die in zwang raakte – vernoemd naar de ‘grotachtige’ ruimtes van de ondergrondse Domus Aurea.

De Domus Aurea nu

De Viale della Domus Aurea is uiteraard gewoon toegankelijk voor publiek. Zo’n tien jaar geleden gold datzelfde voor enkele delen van de Domus Aurea, onder de grond. Zoals op veel plekken in Rome is het met het onderhoud van de ruïnes echter niet best gesteld. In 2005 moesten de deuren sluiten wegens serieus instortingsgevaar. Na de instorting van een deel van Trajanus’ thermengebouw (ook deels over de Domus Aurea heen gebouwd) in maart 2010, werd het hele gebied door de gemeente Rome overgedragen aan de zorg van de lokale archeologische dienst. Hoe de werkzaamheden vorderen kun je bijhouden op hun (Italiaanse) blog.

♥