Politieke macht: what not to do

Waarom zitten er geen filosofen in de politiek? Je zou zeggen dat zij die zich bezighouden met grote vraagstukken omtrent het leven van de mensen, bij uitstek geschikt zijn om leiding en richting te geven aan hun samenlevingsvormen. Zelden is het echter in de geschiedenis voorgekomen dat filosofische wijsheid en wereldlijke macht in één persoon samenkwamen. Zelden, maar niet nooit. Marcus Aurelius – de Romeinse keizer die de meesten vooral zullen kennen uit de openingsscène van de film Gladiator – is een uitzondering. De filosofische gedachten die hij tijdens zijn veldtochten aan het papier toevertrouwde inspireren politieke leiders tot op de dag van vandaag. Bill Clinton, bijvoorbeeld, fervent liefhebber van filosofische boeken, stak zijn bewondering voor de keizer/filosoof niet onder stoelen of banken:

‘The thing about Marcus Aurelius is that he was deeply spiritual and he understood that life required balance. And what that meant is really important in the world we live in today. As an emperor he had absolute power and this book is in part about the things he wouldn’t do.’

Marcus Aurelius geeft dus, volgens Bill Clinton, voornamelijk lessen in gematigdheid, en in wat niet te doen wanneer je beschikt over politieke macht.

Leven & troonsbestijging

Marcus Aurelius werd in het jaar 121 geboren als Marcus Annius Verus, zoon van de Romeinse edelman Annius Verus. Zijn ouders stierven allebei jong en Marcus werd geadopteerd en opgevoed door zijn grootvader, die hem liet onderrichten door verschillende leraren in (onder andere) de stoïsche filosofie. Op zijn zeventiende stierf de toen heersende keizer Hadrianus, die werd opgevolgd door Aurelius Antoninus, wiens vrouw Faustina een tante van Marcus was. De nieuwe keizer had zelf geen zonen en adopteerde daarom de jonge Marcus als beoogd opvolger, die zijn naam daarna veranderde in Marcus Aurelius Antoninus. Van zijn zeventiende tot zijn veertigste levensjaar kon hij aan de zijlijn meekijken hoe zijn oom een land bestuurde, een bevolking regeerde. Het Romeinse rijk was in deze periode groot – het strekte zich uit van West-Europa tot aan Klein-Azië en Syrië in het oosten en Noord-Afrika in het zuiden.

Antoninus stierf in 161 en Marcus Aurelius besteeg de troon. Hij benoemde echter direct ook een medekeizer; Lucius Verus, zijn eveneens geadopteerde (stief)broer. Twee keizers, het was niet eerder vertoond in het Romeinse rijk en er werd met afkeur op gereageerd. Ongelukkigerwijs kreeg het rijk vrijwel meteen na de troonsbestijging te maken met allerlei bedreigingen: een pestepidemie, een vloedgolf, hongersnood, oorlog. Ondanks zijn vredelievende aard was Marcus Aurelius daarom gedwongen actief het commando over de Romeinse troepen te nemen en hen aan te voeren in verschillende veldtochten. Tijdens deze veldtochten besteedde hij de uren die hij alleen doorbracht aan de oevers van vreemde rivieren om te reflecteren op zijn leven, op het leven, om zijn gedachten op papier te zetten. Deze schrijfsels, die in eerste instantie niet bedoeld waren voor publicatie, zijn later teruggevonden en gepubliceerd onder de naam ‘overpeinzingen.’

Met die overpeinzingen van Marcus Aurelius zullen we ons deze week, hoogtijdagen voor de politieke machthebbers, bezighouden, opdat het zal bijdragen aan onze ‘verlichting’. Want, zo zegt Marcus Aurelius zelf:

‘Gij moet u goed realiseren tot welke wereld ge behoort en van welke kracht die de wereld bestiert, ge een uitstraling zijt. Besef toch ook dat uw tijd is afgemeten en wanneer ge deze niet gebruikt tot uw verlichting, hij verloren gaat en gij daarbij en uw kans niet weer keert.’