Vandaag wandelen we over een straat in Rome die de Romeinen door de eeuwen heen tot allerlei wilde verhalen inspireerde: Via di San Giovanni in Laterano.
De straat, het plein en de kerk: alles in deze zone van Rome, even ten zuiden van het Colosseum, heet San Giovanni in Laterano. Ze hebben de bijnaam ‘van Lateranen’ om de simpele reden dat ze zich op de plek bevinden waar in de oudheid de horti laterani lagen, de privévertrekken en -tuinen van de familie Lateranus. In de middeleeuwen vertelden de Romeinen hun kindjes voor het slapen gaan echter een heel ander verhaal…
Nero en de kikker
De beruchte keizer Nero besloot op een dag te willen weten hoe het zou zijn om moeder te zijn. Hij bedreigde de beste artsen van Rome met de dood, als ze er niet in zouden slagen om hem zwanger te maken. Om aan zijn beruchte woede en de consequenties daarvan te ontsnappen gingen de artsen in beraad en besloten Nero een gifdrank toe te dienen. De drank zou ervoor zorgen dat er in de buik van Nero inderdaad iets zou groeien… namelijk een kikker!
Na een tijdje begon Nero allerlei pijnen te voelen: hij was ervan overtuigd dat hij inderdaad zwanger was en op het punt van bevallen stond. De artsen lieten hem ‘bevallen’ door hem een heel sterk laxeermiddel toe te dienen, en zo kwam het dat Nero een kikker baarde. De legende voegt er nog aan toe dat Nero evengoed geweldig blij was met zijn kind. Hij wees een voedster aan, hij liet de kikker spelen met alle nobele kinderen van Rome, en liet hem samen met de gouvernante door de stad rijden, op een gouden koets met zilveren wielen, getrokken door een hert en onder begeleiding van een speciale escorte.
Op een dag sloeg het noodlot toe. De koets stak een brug over de Tiber over en de kikker sprong plotseling de rivier in, om in het water te verdwijnen. De voedster, het hert en de hele escorte: iedereen werd door de woedende Nero ter dood gebracht. Deze wrede daad kwam hem echter duur te staan… de Romeinse aristocratie liet het niet op zich zitten en vermoordde op hun beurt de keizer.
Dit volkomen idiote verhaal werd in de middeleeuwen bedacht met een reden: om te verklaren waar de naam Lateranen vandaan kwam. Laterano, zo vertelden ze, komt van lata rana of latitans rana, een beetje krakkemikkig Latijn dat ‘gebaarde kikker’ of ‘gevluchte kikker’ zou betekenen…
De sloop van het Patriarchaat
Keizer Nero heeft wel íets te maken met de geschiedenis van deze plek. Het was namelijk Nero die het complex van de horti laterani confisqueerde, nadat hij de laatste Lateranus uit de weg had geruimd. Wat er in de twee eeuwen daarna gebeurde is niet helemaal duidelijk. Lateranen duikt pas in 312 weer op in de bronnen, na de overwinning van keizer Constantijn op Maxentius. Constantijn, de eerste christelijke keizer van het Romeinse rijk, liet als eerste de Palatijn voorgoed achter zich om zich in het toenmalige palazzo Lateranense te vestigen. Hij schonk het geheel vervolgens aan de kerk en zo veranderde het gebouw in een patriarchaat. Samen met de aanwezigheid de kerk die Constantijn liet bouwen, de latere San Giovanni in Laterano (toen de Santissimo Salvatore, wat nog altijd de officiële naam van de basiliek is, alhoewel er van het oorspronkelijke gebouw niets meer over is), werd het huidige Piazza di San Giovanni in Laterano de plek waar de pausen van Rome resideerden. Dat zou zo blijven tot in de 14de eeuw.
Het Lateranenpaleis werd verlaten tijdens de ballingschap van de pausen in Avignon. Toen paus Gregorius XI (1370-1378) uiteindelijk terugkwam naar Rome, gaf hij er de voorkeur aan om in Vaticaanstad te wonen. Zijn opvolgers volgden dat voorbeeld en het patriarchaat van Lateranen begon in verval te raken. Het was Sixtus V (1585-1590) die uiteindelijk opdracht gaf voor de sloop van het eeuwenoude Patriarchaat…
Alles wat nu nog rest zijn de Scala Santa en het Sancta Sanctorum, een plek die de meeste mensen vooral kennen uit het boek De ontdekking van de hemel.
De vrouwelijke paus
Er waart nog een andere beroemde mythe rond op de Via di San Giovanni in Laterano. Niemand weet zeker of het waar is, maar dat op deze weg ooit een paus beviel van een zoon…
In de 9de eeuw zou er een paus Johannes zijn geweest, die in werkelijkheid pausin Johanna was. Deze Johanna was sluw en ambitieus, en wist op de pausentroon terecht te komen door zich als man voor te doen. Lange tijd kon ze haar vrouwelijke uiterlijkheden verbergen, maar haar vrouwenhart liet op een goede dag van zich spreken: ze werd verliefd op haar secretaris. Tijdens een processie over de Via di San Giovanni in Laterano, negen maanden later, viel ze van haar paard vanwege vreselijke pijnen. Ze bleek zwanger en bracht midden op straat een zoon ter wereld, onder de verbijsterde blikken van de toeschouwers. Johanna en haar kind werden gestenigd en er werd snel een nieuwe paus gekozen. Dat er ooit een vrouwelijke paus is geweest werd vervolgens ontkend, maar een nieuw ritueel werd wel in het leven geroepen: voortaan zou een vers gekozen paus eerst in het bijzijn van artsen op een speciaal ontworpen stoel worden geplaatst, om te ‘controleren’ of er een man in de Sint-Pieter terecht zou komen…
orpheuskijktom.com 