Het Ara Pacis Museum in Rome sloot gisteren haar deuren in verband met kleine renovatiewerkzaamheden en blijft tot 4 april gesloten voor publiek. In de tussentijd blijft de Ara Pacis op Orpheus kijkt om online open: in drie delen volg je het indrukwekkende verhaal – bijna letterlijk van nul tot nu – achter het marmeren monument, dat werd gebouwd, verdween, weer werd gevonden en meerdere malen de inzet werd in een politieke machtsstrijd. Kortom, een monument dat wel 9 levens lijkt te hebben gehad.
27 jaar voor het begin van onze jaartelling slaagt Gaius Iulius Caesar Octavianus, vernoemd naar zijn adoptiefvader Gaius Iulius Caesar, erin alle macht in Rome naar zich toe te trekken. In feite betekende dit het einde van de zogenaamde Romeinse Republiek, die bijna 500 jaar eerder was uitgeroepen. Sinds die tijd had het woord rex of tyrannus een nare bijsmaak gekregen in Rome: de stad was bevrijd van het juk van de alleenheerser en het nooit zou het meer gebeuren dat één iemand alle macht in handen kreeg. Vandaar ook dat Octavianus, de latere keizer Augustus, niet een echte staatsgreep pleegde om alleenheerschappij te verwerven: op subtiele wijze wist hij de wetten van de Republiek naar zijn hand te zetten, terwijl hij steeds rekening bleef houden met oude tradities en conservatieve senatoren. Het volk accepteerde de situatie, niet in de laatste plaats omdat nu eindelijk een einde was gekomen aan een eeuw van burgeroorlogen en bloedvergieten.
Maar hoezeer Augustus ook rekening hield met de hang naar traditie en oude normen en waarden die de Romeinen eigen was, hij wist dat zijn situatie, zeker in het begin, nog precair was. Militaire overwinningen zouden de steun én roem die hij genoot versterken en bovendien kon hij daarmee aan de middelen komen om zijn plannen met de stad te financieren. Om zijn positie verder veilig te stellen heeft Augustus een uitgebreide propagandamachine in het leven geroepen. Kunst en cultuur bloeiden op onder zijn bewind, niet alleen omdat er vrede in het rijk was en de welvaart letterlijk vanuit de veroverde gebieden bleef toestromen, maar ook omdat de keizer verschillende kunstvormen gebruikte voor zelfverheerlijking en daarmee een stimulans gaf voor de ontwikkeling ervan. Beroemd is de uitspraak van Suetonius dat Augustus ‘Een stad van baksteen aantrof, en er een van marmer achterliet’. Ook een uitgebreid bouwprogramma droeg bij aan de propaganda van de keizer.
Na overwinningen behaald te hebben in Gallië en Spanje keerde keizer Augustus terug naar Rome. Hij had de rust in het hele rijk hersteld, wat zijn populariteit bij rijk en arm vergrootte. Daarom was het een slimme zet de door hem gebrachte Pax Romana zoveel mogelijk te gebruiken in zijn propaganda. Ter ere van deze vrede liet hij de Ara Pacis (letterlijk: altaar van de vrede) bouwen. Het altaar, ingewijd in het jaar 9 voor Christus, zou een meesterwerk van Romeinse sculptuur worden, maar bovenal een lofzang op de vrede en welvaart die de Augustus Rome had gebracht. Deze boodschap werd verhuld in prachtige symbolische en mythologische reliëfs die alle zijden van het altaar sierden.
Augustus liet de Ara Pacis uitgerekend op het Campo Marzio (Marsveld) plaatsen: een onbewoonde vlakte buiten het centrum in een bocht van de Tiber die voornamelijk voor militaire trainingen gebruikt werd. Een duidelijker boodschap had een vredestichter niet kunnen bedenken. De Ara Pacis stond overigens niet op zichzelf. Het maakte deel uit van een groter bouwproject dat Augustus realiseerde op het zuidelijk deel van het Marsveld (waar hij ook al zijn eigen mausoleum had laten neerzetten). Augustus gaf opdracht tot de bouw van een zogenaamd ‘Horologium’ of ‘Solarium’: een soort reusachtige klok in de vorm van een lange hoge obelisk. De tijdmeting gebeurde aan de hand van de schaduw van die pilaar, die als de wijzer van een klok over het veld viel. Het vredesaltaar stond binnen de onzichtbare cirkel die deze schaduw volgde, en juist op het middaguur van de 23e september, geboortedag van keizer Augustus, wees de schaduw precies naar het centrum van de Ara Pacis.
Het gehele bouwproject (Horologium en Ara Pacis) zou maar een kort leven gegund zijn. Al enkele decennia na de inauguratie ontstonden er problemen op dit deel van het Marsveld door ophogingen van de bodem, waarschijnlijk vanwege de overstromingen van de Tiber. Men heeft tevergeefs steeds geprobeerd het monument te beschermen, maar het mocht niet baten: de Ara Pacis zou voor 1700 jaar onder de grond begraven worden. Eeuwenlang werd het monument vergeten; pas in de 16e eeuw zou het weer van zich laten horen. Het volgende leven van de Ara Pacis komt de volgende keer aan bod.
orpheuskijktom.com 