Marcus Aurelius was keizer van het Romeinse rijk tussen 161-180 en stond bekend als de keizer-filosoof. De filosofische gedachten die hij erop nahield zijn bewaard gebleven: hij schreef ze op tijdens veldtochten ver weg van huis. De Overpeinzingen van Marcus Aurelius inspireren politieke leiders tot op de dag van vandaag. Bill Clinton, bijvoorbeeld, fervent liefhebber van filosofische boeken, stak zijn bewondering voor de keizer/filosoof niet onder stoelen of banken:
The thing about Marcus Aurelius is that he was deeply spiritual and he understood that life required balance. And what that meant is really important in the world we live in today. As an emperor he had absolute power and this book is in part about the things he wouldn’t do.
Leiding nemen over jezelf
Marcus Aurelius’ Overpeinzingen gaan niet alleen over politieke macht, maar vooral over persoonlijk leiderschap: hoe je baas kunt worden over jezelf. Als alles goed gaat is goed leven geen kunst, maar wat doe je als alles tegenzit, als je boos, ontevreden of teleurgesteld bent? Precies in die situaties wordt er van jezelf het meeste ‘persoonlijk leiderschap’ gevraagd. En je kunt teleurstelling en ontevredenheid volgens Marcus Aurelius alleen overwinnen wanneer je inziet dat het niet de dingen zelf zijn die je tegenzitten, maar jouw eigen ideeën en oordelen erover:
Niet wat u teleurstelt zit u dwars, maar uw eigen oordeel erover. Het ligt in uw macht dit terstond ongedaan te maken. Zijt ge echter ontevreden over iets in uzelf, wat belet u dan dat recht te zetten? Evenzo zijt ge ontevreden omdat ge nalaat wat naar uw mening gedaan moet worden, waarom doet ge het dan niet in plaats van ontevreden te zijn. ‘Maar ik sta voor een overmacht.’ Dat geeft niet, want in dat geval kan een eventuele mislukking u niet worden aangerekend. ‘Maar het leven is niet de moeite waard als mijn handelingen geen resultaat opleveren.’ Toch kunt ge het leven zonder wrok en welgezind verlaten, zoals iemand wiens handelingen wel resultaat hebben gehad, en desondanks mild zijn tegen al wat u hinderde.
Zelfkwelling
Hoe vaak heb je iemand anders heel bewust en moedwillig gekwetst of gekweld? Niet vaak, waarschijnlijk. Als je nu weet dat je jezelf met bepaalde oordelen en verbeeldingen kwelt, waarom zou je daar dan nog mee doorgaan? Volgens Marcus Aurelius verdien je beter dan dat:
Het is beneden mijn waardigheid mijzelf te kwellen, een ander heb ik immers ook nooit moedwillig gekwetst.
Bovendien: je kunt jezelf wel kwellen met ideeën en oordelen over wat je overkomt of wat er om je heen gebeurt, maar je kunt er volgens Marcus Aurelius altijd vanuit gaan dat de natuur je nooit meer last zal geven dan je menselijkerwijs kunt verdragen. Zoals elk mens volgens Goethe in staat is de wensen die in hem of haar leven waar te maken, zo is elk mens in staat de last te dragen die hem of haar is opgelegd:
Alles wat de mens overkomt is menselijk. Zo krijgen ook het rund, de wijnstok en een steen wat ieder van hen toekomt. Wanneer nu een ieder overkomt wat hem van nature eigen is, waarom zoudt ge dan ontstemd zijn? De universele natuur legt u immers geen last op die ge niet kunt dragen.
Met andere woorden: als alles tegenzit; als je boos, ontevreden of teleurgesteld bent; wat staat je dan volgens Marcus Aurelius te doen? Maak een eind aan alles wat je in je hoofd haalt, en krijg er een rotsvast vertrouwen in jezelf voor terug:
Als ge een eind maakt aan uw verbeeldingen of al wat ge denkt dat u dwars zit, zult ge rotsvast op uzelf kunnen vertrouwen.
Meer lezen van Marcus Aurelius?
De vertaalde fragmenten zijn afkomstig uit:
Overpeinzingen, Marcus Aurelius Antoninus
Vert. uit het Grieks door de Stichting School voor Filosofie
Amsterdam, De Driehoek
ISBN 9060302249
orpheuskijktom.com 