Seneca over kwetsbaarheid

De deugd is vrij. Onschendbaar. Onbeweeglijk, onwrikbaar.

Niemand houdt ervan om gekwetst te worden. Je voelt je aangevallen, onzeker, gaat misschien zelfs wel aan jezelf twijfelen. De Romeinse filosoof Seneca (ca. 4 v.Chr. – 65 n.Chr.) schreef er een heel traktaat over. Hoe kun je je wapenen tegen je eigen kwetsbaarheid?

Ga de uitdaging aan!
Je vraagt je misschien af: moet je niet op een soort eenzame hoogte gaan staan, geïsoleerd van alles en iedereen om je heen, om onkwetsbaar te kunnen zijn? Moet je jezelf helemaal afzonderen om ervoor te zorgen dat je niet meer geraakt wordt? Juist niet, zegt Seneca:

Wat getuigt nu van grotere sterkte? Onoverwinnelijk zijn of nooit worden uitgedaagd? Dat lijkt me duidelijk. Onbeproefde krachten blijven dubieus, terwijl iets robuusts waarop alle aanvallen stuklopen terecht geldt als volkomen zeker.

Je moet jezelf dus juist blootstellen aan beproevingen, aldus Seneca. Of het nu gaat om kwetsende commentaren, beledigingen of juist lofuitingen. Met andere woorden: train jezelf om je niet teveel te laten leiden door wat anderen van je vinden, laat andermans mening je niet raken.

Onwrikbaar zijn
Makkelijker gezegd dan gedaan, zul je denken. Gevoelloos blijven wanneer mensen je kwetsen, of de hemel in prijzen? Toch moet daar het antwoord gezocht worden volgens Seneca. Door een rotsvast vertrouwen in jezelf en jouw eigen oordeel (Seneca zegt liever: deugd) te ontwikkelen, kun je jezelf letterlijk onschendbaar maken:

De deugd is vrij. Onschendbaar. Onbeweeglijk, onwrikbaar. Zozeer gehard tegen alle slagen van het lot dat ze niet kan buigen, laat staan barsten. Dreigt er iets verschrikkelijks, dan blijft haar blik strak. Geen spier vertrekt zij, wat ze ook te zien krijgt, prettig of aangenaam.
(…)
[De wijze] kan narigheid kalm verdragen en in voorspoed maat houden. Zonder te bezwijken onder het eerste of te leunen op het tweede. De omstandigheden variëren maar hij blijft een en dezelfde. Niets beschouwt hij als “van hem” behalve zichzelf. En dan nog alleen zijn betere kant.

Wat te doen tegen kwetsbaarheid
Natuurlijk bestaat er een verschil tussen diep gekwetst worden en een belediging naar je hoofd geslingerd krijgen. Dat laatste is misschien minder erg, maar gebeurt des te vaker. Hoe moet je daar dan mee omgaan? Moet je bijvoorbeeld wel reageren? Moet je een belediging retour sturen? Seneca vindt van niet:

Dat is juist heel kinderachtig. Wie de strijd aangaat met een ander wordt tegenstander. Je wint misschien, goed, maar daarvoor moest je eerst op hetzelfde niveau gaan staan.

Leuk en aardig, zul je denken, maar laat ik daarmee niet gewoon over me heen lopen? Hier plaatst Seneca een kleine nuance:

Vrijheid is niet: niets over je kant laten gaan, daarmee zit je verkeerd. Vrijheid is: geestelijk boven onrecht staan. Jezelf maken tot je enige bron van vreugde.

Het is maar weinigen gegund om echt boven alle beledigingen te kunnen blijven staan. Geen probleem, zegt Seneca, want je hebt nog altijd een wapen achter de hand tegen beledigingen: zelfspot. Oh en trouwens, het succes van een belediging ligt bij de ontvanger, niet bij degene die ‘em uitdeelt:

Tegen brutale types die leuk willen doen door jou te beledigen heb je een wapen. Je maait ze het gras voor de voeten weg door er zelf mee te beginnen. Een mens met zelfspot valt niet uit te lachen.

Bedenk daarbij nog dit. Als iemand jou heeft beledigd maar jij hem het plezier daarvan ontneemt, is dat een soort wraak. ‘He, verdorie,’ hoor je dan zeggen, ‘hij heeft het geloof ik niet begrepen.’ Het succes van een belediging zit hem dus in het gevoel en de verontwaardiging van het slachtoffer.

En voor iedereen die (nog) niet perfect is…
Helemaal onaantastbaar zijn, zou het je ooit lukken? Misschien moeten we ons eerst afvragen: moeten we dat wel willen? Is kwetsbaarheid niet ook een teken van menselijkheid, een gevolg van het aangaan van echte relaties en dus heel waardevol? Seneca lijkt het daar niet mee eens, maar erkent in elk geval dat de door hem geschetste staat van onkwetsbaarheid maar een enkeling gegund is. Voor wie daar nog niet is, heeft hij een troostend woord:

Ben je nog niet volmaakt? Is het oordeel van de mensen voor jou bepalend? Houd dan dit voor ogen: je bent omringd door onrecht en belediging, dat is onvermijdelijk. Wees op alles voorbereid, dan valt het altijd mee.

Meer goede raad van Seneca over hoe je je wat minder kwetsbaar kunt voelen?

Lees verder in

Onkwetsbaarheid
Seneca
vertaald door Vincent Hunink
Athenaeum-Polak & Van Gennep
ISBN 9789025304010

Bestel dit boek via deze link bij bol.com