Heb je weleens het gevoel dat je als een soort slechte slaper door het leven gaat? De hele tijd draaien en weer anders gaan liggen, totdat van pure uitputting de slaap komt. Met andere woorden: om de zoveel tijd richt je je leven (of delen ervan) anders in, maar niets voelt echt goed. Uiteindelijk doe je dan wat de meesten doen: maar iets aanhouden waar je toevallig bij bent uitgekomen. Niet door weerzin tegen dat constante veranderen, maar door ouderdom: de energie voor vernieuwing is op.
Het zijn vragen waar de Romeinse filosoof Seneca zich graag mee bezig hield: hoe kunnen we psychisch steeds een evenwichtige, goede koers aanhouden, waarbij we met onszelf steeds tevreden zijn? Hoe zorgen we dat we innerlijk kalm en rustig blijven?
Talloze mensen herkennen uiteenlopende symptomen van de kwaal, maar het resultaat is altijd gelijk: ontevredenheid met jezelf. Volgens Seneca komt dat allemaal doordat de ziel niet op orde is, en door aarzelende of onvervulde verlangens. Niet durven doen wat je wilt of niet bereiken wat je wilt, blijven hopen en daar helemaal in opgaan:
Het gevolg? Verveling, ontevredenheid met jezelf, ongedurigheid doordat je nergens geestelijk rust vindt. Uitzitten van je vrije tijd, bedrukt en ellendig. Vooral als je schaamte voelt de oorzaken te erkennen en je gekweldheid daardoor naar binnen is geslagen. Want daar raken je verlangens in de knel, je kunt er geen kant mee op, ze verstikken elkaar. Dat leidt dan tot melancholie of matheid, of duizend-en-een veranderingen van plannen en gedachten. Gespannen verwachtingen door nieuwe ambities, neerslachtigheid door alles wat te hoog gegrepen bleek.
Ja, zo krijg je mensen die hun eigen vrijheid haten en klagen dat ze niets omhanden hebben. Mensen die verschrikkelijk jaloers raken als het anderen goed gaat, want dat ellendig nietsdoen is een voedingsbodem voor afgunst.
Reizen zonder duidelijk doel
Maar dan constante veranderen van je omstandigheden, telkens weer ‘iets’ wisselen, als een zieke in zijn slaap, is volgens Seneca geen remedie tegen datgene waar je onder lijdt. Het is meer een soort reizen zonder duidelijk doel, mensen die de kust afzakken, het uitleven van een rusteloosheid, waarbij het hier en nu steeds niet naar je zin is. De ene reis na de andere, show na show. Wat heb je daar uiteindelijk aan? Je volgt jezelf, je zit jezelf steeds op de hielen. Niet de locaties of omstandigheden zijn het probleem, maar wijzelf.
Goed, denk je. Dat weet ik wel. Maar hoe verander je dat? Hoe breng je veranderingen aan in dergelijke, ingesleten patronen in je gedrag en gedachten? Realiseer je allereerst dat ook deugden en goede eigenschappen klein beginnen en pas in de loop van de tijd duurzaam en krachtig kunnen worden. Richt je dus niet teveel op de gewenste uitkomst, maar vooral op het proces: wat ik kan ik veranderen in de kleine, dagelijkse dingen? Seneca heeft er talloze waardevolle tips voor, waarvan er hieronder vijf volgen.
# 1 Vergeet de omstandigheden, zie mogelijkheden waar beperkingen lijken te bestaan
Nooit is alles helemaal geblokkeerd. Er blijft steeds ruimte om iets fatsoenlijks te doen. (…)
Hoe dan ook moeten we in beweging blijven. We mogen ons niet laten vastzetten en verlammen door angst. Wanneer ben je nu een echte man? Als je te midden van overal dreigende gevaren, wapengekletter en rinkelende ketens je kwaliteiten niet vergooit, maar ze ook niet verbergt. Want zelfbehoud betekent niet: jezelf begraven. Curius Dentatus zei het naar mijn idee heel juist: liever dood zijn dan dood leven. Want de levenden verlaten nog voor je sterft, dat is wel het allerergste. (…)
Doe net als bij een gevaarlijke zeereis: zoek geregeld een haven op. Wacht niet tot je naar de kant moet, gá even aan de kant.
# 2 Kies je vrienden met zorg, want aan echte vrienden moet je tijd besteden
Vooral als het om mensen gaat moeten we selectief zijn. Zij ze de moeite waard om een deel van ons leven aan te besteden? (…)
Niets geeft zoveel plezier als een trouwe, aangename vriendschap. Wat is het heerlijk als er mensen voor je klaarstaan aan wie je elk geheim kunt toevertrouwen! Wat zij weten van jou hoef je minder te vrezen dan wat jij weet van jezelf. Praten met hen vermindert je zorgen, hun ideeën ondersteunen wat jij besluit. Hun vrolijkheid verdrijft jouw sombere buien, ja, hun aanblik alleen al doet je plezier!
# 3 Laat luxe en schone schijn los
Zonder zuinigheid is geen kapitaal ooit groot genoeg, en met zuinigheid biedt ieder kapitaal voldoende mogelijkheden. (…)
Weg met alle uiterlijk vertoon! (…) Eten moet de honger stillen. Drinken de dorst lessen. (…) Laten we leren onszelf meer te beheersen, onze drang naar luxe te bedwingen, onze zucht naar roem te matigen, minder gauw geïrriteerd te raken.
# 4 Wees jezelf, leef zonder jezelf te verhullen
Er is nog een andere grote bron van zorg en onrust. Namelijk als je angstvallig een rol speelt en jezelf aan niemand laat zien zoals je bent. Heel wat mensen leven zo. Onecht, steeds erop bedacht ‘goed over te komen’. Wat een kwelling jezelf de hele tijd in de gaten te houden!
Wat een verademing is dan het tegendeel: gewoon jezelf zijn, authentiek, zonder iets van je karakter te verhullen.
# 5 Een wijs man heeft niets te vrezen: wie bang is voor de dood doet nooit werkelijk iets als levend mens
Want niet alleen zijn slaven en bezittingen en status, maar ook zijn eigen lichaam, zijn ogen en handen en alles waardoor je meer aan het leven hecht, ja zichzelf, hij rekent het allemaal onder ‘verstrekt op tijdelijke basis’. Hij leeft alsof hij aan zichzelf is uitgeleend en desgevraagd het geleende terug zal geven. Zonder een lelijk gezicht te trekken.
De wijze is dus niet van zichzelf, zo weet hij, maar daarom vindt hij zichzelf nog niet waardeloos. Integendeel, hij doet alles heel zorgvuldig en met veel aandacht, zoals een gewetensvol en integer mens omgaat met iets wat hem is toevertrouwd. En wanneer hij dan de vraag krijgt het terug te geven, gaat hij niet lopen klagen bij Fortuna. Nee, hij zegt: ‘Bedankt voor wat ik mocht hebben en bezitten. Het beheer van uw spullen heeft mij veel opgeleverd, maar nu u er zo om vraagt: alstublieft, ik geef ze u graag terug en met dank.
Wie bang is voor de dood doet nooit werkelijk iets als levend mens.
Meer goede adviezen van Seneca?
Bovenstaande fragmenten zijn afkomstig uit:
Seneca
Innerlijke rust
vertaald door Vincent Hunink
ISBN 9789025300562
Uitgeverij Athenaeum
€ 9,95
orpheuskijktom.com 