Via Sacra, de Heilige Weg van het oude Rome

In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of piazza is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft…

De Heilige Weg
Vandaag is de beurt aan een van de voornaamste straten van het oude Rome, de Via Sacra – de Heilige Weg. De Via Sacra liep grofweg tussen het Colosseum en het Capitool en is deels nog altijd te volgen en bewandelen, als de hoofdweg die het Forum Romanum doorkruist.

De vallei van het forum
Het Forum Romanum werd door de Romeinen aangelegd in de vallei tussen twee van de oudste heuvels van de stad: de Palatijn en het Capitool. Als je nu naar het Forum Romanum kijkt, zie je iets dat eigenlijk op geen enkel moment in de geschiedenis in deze samenstelling overeind heeft gestaan. Juist daarom is het Forum Romanum wel een geweldige plek om de gelaagdheid van de geschiedenis van Rome te ontdekken.

Het verhaal van het Forum begint al in de 8ste eeuw voor Christus, toen de moerassige vlakte in gebruik was als begraafplaats van omwonenden. Met de komst van de Etruskische koningen in de prille stad Rome beginnen ook de eerste grote bouwondernemingen, zoals de Cloaca Maxima (het grote rioleringsysteem) en later de tempel op het Capitool. Het was echter ten tijde van de Romeinse republiek (tussen 509 en 27 v.Chr.) dat het Forum Romanum uitgroeide het economische, maatschappelijke en religieuze hart van de stad, centrale functies die het Forum ook in de keizertijd wist te behouden.

Wat is er (o.a.) te zien?
Het Forum Romanum blijft een vlakte vol oude stenen, als je niet door je wimpers heen probeert te kijken naar het verleden en je voor de geest haalt wat wat is geweest:

Tabularium: Rome had een goed georganiseerd staatsarchief. De restanten van het gebouw van dit archief, het Tabularium, zie je tegenwoordig tegen de helling van de Capitolijnse heuvel.

Boog van Septimius Severus: keizer Septimius Severus (197-211 n.Chr.) liet ter ere van zijn overwinningen niet alleen deze triomfboog bouwen, maar hij plaatste er ook een in zijn geboortestad Leptis Magna (Noord-Afrika).

De Curia: hier kwam de Romeinse senaat bijeen. Het gebouw dat er nu staat dateert van eind 3de eeuw na Christus, maar markeert waarschijnlijk wel de plek waar de Curia altijd heeft gestaan.

Het Comitium: de open plek die voor de Curia lag, waar de volksraad bijeenkwam, rechtzaken werden gehouden en burgers konden stemmen.

De Basilica Aemilia: vernoemd naar de familie die de bouw financierde en in de 2de eeuw v.Chr. gebouwd, vooral om de familienaam goed te vestigen in Rome. Deed dienst als administratief centrum, maar er konden ook burgerlijke rechtszaken gehouden worden.

Basilica Julia: Julius Caesar liet later een tweede Basilica bouwen, recht tegenover die van de familie Aemilius. Natuurlijk was die van hem nog groter.

Castor & Pollux: de drie zuilen die halverwege het Forum op een verhoogd plateau nog overeind staan, hoorden eens bij een tempel gewijd aan Castor en Pollux, zonen van Zeus.

Tempel van Vesta: de restanten van het ronde tempeltje van Vesta hoorde in de oudheid bij het huis van de beroemde Vestaalse Maagden. Zij waren de vrome priesteressen van de godin Vesta en dienden het vuur in haar tempel altijd brandend te houden.

Boog van Titus: triomfboog ter herinnering aan de overwinning van keizer Titus (79-81 n.Chr.) in de Joodse Oorlog. Een triomf was een publieke eer die officieel door de senaat toegekend moest worden.

De heilige weg van de triomf
Terug naar de Via Sacra. De religieuze functie van het Forum gaf uiteindelijk de naam aan de Via Sacra. De straat werd de Heilige Weg genoemd vanwege de vele belangrijke tempels die eraan lagen (waaronder die van Saturnus, van Venus en Roma, en de tempel gewijd aan Vesta). Die ‘heilige’ staat kwam maar al te goed van pas toen de Via Sacra in gebruik werd genomen als de weg bij uitstek voor een feestelijke triomftocht naar het hart van Rome, door succesvolle generaals die bijdroegen aan de groeiende expansie van het Romeinse rijk en trots uit verre oorden terugkeerden met karren vol buit en krijgsgevangen.

De triomftochten over de Via Sacra waren natuurlijk uitermate geschikt om aan het volk (en de senaat) van Rome te laten zien welke geweldige prestaties een veldheer had weten neer te zetten. Ostentatief werden zo exotisch mogelijke spullen en liefst ook personen mee gesjouwd in de optocht, zodat de impact op het publiek maximaal was.

Ook onder keizers van het latere Romeinse keizerrijk (vanaf 27 v.Chr.) bleef de triomftocht over de Via Sacra populair – in die periode werd de Via Sacra dan ook op twee punten bekroond met een zogenaamde triomfboog (een van Titus en een van Septimius Severus). De keizers werd volgens een beroemd verhaal, terwijl ze op hun vierspan vol trots hun naam hoorden scanderen door het publiek, door een speciaal daarvoor aangewezen slaaf in het oor gefluisterd dat zij, ondanks alles, toch ook maar mensen waren. Ze zouden het maar kunnen vergeten…

Van triomftocht tot koeienveld
Dat de archeologische resten op het Forum Romanum zo goed bewaard zijn gebleven is een klein historisch wonder, zeker als je bedenkt dat de opgraving midden in het centrum van een stad ligt die al meer dan 2000 jaar onophoudelijk bewoning kent. Na de oudheid raakte de vallei zo in verval dat het bekend kwam te staan als het campo vaccino, het koeienveld. In de loop van de middeleeuwen was het inderdaad verworden tot een moerassig veldje voor grazend vee. We hebben het aan geschiedenisliefhebber Giacomo Boni te danken dat we het Forum Romanum vandaag nog kunnen bezoeken: hij liet het gebied na opgravingen in de 19de eeuw uitroepen tot (beschermd) archeologisch park.

Straatverhalen van Rome, het boek
De Romeinse straatverhalen, die ik enige tijd op Orpheus kijkt om plaatste, zijn in uitgebreide(re) en bewerkte vorm gebundeld in het boek Via Roma. Klik op deze link om het boek bij Bol.com te bestellen!