Titus Lucretius Carus (99 – 55 voor christus) schreef meer dan 2000 jaar geleden een boek over alles. Hij noemde zijn levenswerk, waarin een voor zijn tijd revolutionaire filosofie over de wereld waarin wij leven uit de doeken wordt gedaan, De rerum natura. Over de natuur van de dingen.
Lucretius’ ideeën waren sterk verwant aan die van de filosofische stroming van de Epicuriërs. De grondgedachte: de wereld – wijzelf en alles om ons heen – bestaat uit materie. Materie, dat zijn atomen die in de oneindige ruimte in constante beweging zijn, als kleine onzichtbare stofdeeltjes. Ze botsen, smelten samen, vallen weer uiteen, zodat alles in een eindeloze metamorfose geschapen en weer vernietigt wordt. Voor alles en iedereen op aarde is er geen ontsnappen aan dit natuurlijke proces.
Geen goden, geen oorlog
De vergaande betekenis van deze opvatting wordt aan de hand van voorbeelden gemakkelijk duidelijk. Kijk omhoog en je ziet niet het door goden geschapen hemelgewelf, maar de fysieke wereld die uit dezelfde materie bestaat als jij. Sommige levende organismen gaan lang mee, andere kort, maar zeker is dat niets of niemand het eeuwige leven heeft.
In een wereld waar alles bij toeval ontstaat en onvermijdelijk en willekeurig steeds geschapen en vernietigd wordt, is geen ruimte voor angst voor de dood en vrees voor de toorn van de goden. Goden paaien, omkopen of fanatiek aanhangen is jezelf voor de gek houden, en redelijke argumenten voor machtswellust en veroveringsdrang bestaan niet.
Wedergeboorte
Mooie gedachten, maar wat kun je hier nu mee, als persoon? Realiseer je dat alles tijdelijk is. Overwin je angsten en geniet van de schoonheid en al het fijne in deze wereld. Dat is wat Lucretius – ver voor de wereld echt rijp was voor die boodschap – wilde vertellen.
Talloze eeuwen later trok er een golf van wedergeboorte door de wereld, een vruchtbare bodem ontstond voor de vatbaarheid van allerlei ideeën uit de oudheid, waaronder die van Lucretius. De wedergeboorte, beter bekend onder de franse benaming renaissance, zorgde voor een omhelsing van het idee dat je mag – moet! – genieten van de schoonheid van de wereld, van het hier en nu.
‘Er gebeurde iets in de renaissance, iets wat stormliep tegen de restricties die in de loop van eeuwen waren opgetrokken rond nieuwsgierigheid, verlangen, individualiteit, diepgaande aandacht voor de materiële wereld en de behoeften van het lichaam.’ Die culturele verschuiving is de essentie van het nieuwe boek van Stephen Greenblatt, De zwenking, een verhaal dat draait om Lucretius’ grootste dichtwerk Over de natuur van de dingen (De rerum natura). Het boek werd bekroond met de prestigieuze Pullitzer Prize en wordt morgen uitgebreider besproken op Orpheus kijkt om!
orpheuskijktom.com 