Het echte verhaal van de stichting van Rome

‘Ik ben mij ervan bewust dat het verhaal niet alleen oud is, maar ook overbekend’, schreef de Romeinse Livius in het voorwoord van zijn boek Sinds de stichting van de Stad.

Dat gaat natuurlijk (nog steeds) op: we kennen het verhaal van de tweeling die te vondeling werd gelegd, in een mandje in de rivier: ‘Het verhaal gaat dat, toen het water zakte en de drijvende mand waarin de jongetjes lagen op het droge achterliet, een wolvin uit de omringende heuvels, die haar dorst wilde lessen, op het gehuil van de kinderen afkwam en ze liefderijk heeft gezoogd.’ Dat het niet goed afliep tussen de broers weten we ook. Op een bepaald moment, ‘maakte zich het verlangen van Romulus en Remus meester om een stad te stichten op de plaats waar ze te vondeling waren gelegd en opgevoed.’

Maar toen kwam er iets tussen wat hun plannen verstoorde: door hun heerszucht, een voorvaderlijke karakterfout, ontstond uit een tamelijk onschuldige aanleiding een afschuwelijke ruzie. (…) Er ontstond een heftige woordenstrijd die, toen de woede hoger en hoger oplaaide, eindigde in moord en doodslag; in dat tumult werd Remus dodelijk getroffen. Beter bekend is het verhaal dat Remus, om zijn broer te plagen, over de nieuwe muren sprong en dat Romulus hem in woede daarover doodde, terwijl hij hem toeschreeuwde: ‘Zo zal het voortaan iedereen vergaan die over mijn muren springt!’

Het was die dag, net als vandaag, 21 april, en het was het jaar 753 voor Christus. Zo wil althans de overlevering en de stad Rome, die vandaag uitbundig haar verjaardag zal vieren.

Legende of leugen?
Heeft Livius alles verzonnen? Hij baseerde zijn boek, naar eigen zeggen, op oudere auteurs, zoals de zogenaamde annalisten. Vaak nam hij een van hen als uitgangspunt en gaf dan aan het eind van een episode enkele varianten die hem het vermelden waard leken (zoals ook bij de dood van Remus). Hij bagataliseert de waarde van zijn woorden wel een beetje, door te erkennen ‘dat er steeds weer nieuwe schrijvers komen die menen dat zij feiten kunnen aandragen uit nog betrouwbaarder bron, of geloven dat zij met hun stilistische vaardigheid hun primitievere voorgangers zullen overtreffen.’ Door dit stukje te schrijven over de stichting van Rome, schaar ik me natuurlijk zelf in dit door Livius aangehaalde lijstje, zoals hij zelf ook deed, maar ach, zoals hij het zelf ook even goed verwoord: ‘als in een zo groot gezelschap van schrijvers mijn faam verduisterd wordt, dan zullen de luister en de grootheid van hen die mijn naam in de schaduw stellen mij tot troost zijn.’

Het echte verhaal
Romeinen waren trotse mensen, die voor zichzelf natuurlijk graag een duidelijke, heldhaftige en onafhankelijke geschiedenis schreven. Maar Rome was, die 21^e april in 753 voor Christus, geen eiland.
Rome maakte onderdeel uit van een regio die Latium heette of althans werd bewoond door een ‘stam’ die bekend stonden onder de naam Latijnen. In de achtste eeuw waren er verschillende andere Latijnse stadjes-in-wording in dit gebied aanwezig. In wat later Rome zou worden was in deze tijd volgens Livius een zekere Ancus Martius koning, die al begon het territorium van de nederzetting wat uit te breiden. Maar er is nog een ander volk dat een stempel drukte op de geschiedenis van Rome, en dat waren de Etrusken. Zij leefden iets ten noorden van Rome, in het huidige Toscane, en hadden een confederatie gevormd van 12 ‘steden’, of centrale nederzettingen. Het waren gouden tijden voor de Etrusken: ze hadden een levendig internationaal handelsnetwerk weten te bewerkstelligen over het hele Middellandse Zeegebied, toen men in Rome nog maar net begonnen was met het leefbaar maken van het moerassige dal tussen de heuvels Capitool en Palatijn; het huidige Forum Romanum. De vroege heersers van Rome begonnen groter de denken en bouwden tempels en andere openbare bouwwerken. En juist die vroege heersers, althans de laatste paar koningen, die het Latijnse stadje regeerden, dat waren Etrusken.

Uiteindelijk kun je niet zeggen dat de Etrusken de voorlopers waren van de Romeinen, en is de discussie wie er eerder was ook helemaal niet zo interessant. Etruskische en Romeinse (bouw)kunst wortelen beide in weer oudere tradities, zowel van het Italisch schiereiland als van overzee. Maar een groot aantal sociale en religieuze ‘overblijfselen’ van de Etrusken leefden door of beleefden een ‘herstart’ in de Romeinse way of living, die een groot deel van de wereld eeuwenlang zou beheersen.

Romeinen toen en nu
Geschiedschrijving en archeologie laten zien hoe nauw de band was tussen Rome en Etrurië in de periode van het ontstaan van de stad aan de Tiber. Maar als je op een willekeurige dag in het oude Rome, wandelend over het Forum Romanum, een Romein zou aanspreken en hem vragen naar de stichting van de stad, dan zou hij je vertellen van de wolvin, van Remus en van Romulus, al wijzend naar de verderop gelegen zwarte steen waaronder de grote stichter begraven zou zijn. En de Romeinen van nu? Die doen nog een extra duit in het zakje van Livius; zij organiseren vandaag een levendige spektakelshow waarin ze het verhaal van Romulus en Remus weer tot leven brengen.

De fragmenten uit Livius zijn afkomstig uit:
Livius, Sinds de stichting van de Stad
Vertaald door H.W.A. van Rooijen-Dijkman en
F.H. van Katwijk-Knapp
Athenaeum – Polak & Van Gennep