Vergeet rozen en chocolade: dit is het echte Valentijn

14 februari staat al sinds paus Gelasius I deze dag in het jaar 496 aan de heilige wijdde, in het teken van Sint Valentijn. Precies rond deze dagen vierde men echter in het oude Rome al veel langer feest. Het was een feest van een andere orde, dat volgens de overlevering al werd gevierd zo lang als de stad zelf bestond. Met bloed, geofferde honden en door de straten rennende priesters. Kortom, met alle primitieve, vreemde rituelen die daar traditiegetrouw bij hoorden. We hebben het over het oude Romeinse ‘Valentijn’: de Lupercalia.

VRUCHTBAARHEID VIEREN
Het festival van de Lupercalia behoorde tot een van de meest antieke feesten die men in Rome kende en was gewijd aan Lupercus, god van de vruchtbaarheid. Wat we ervan weten, is ons overgeleverd via de verhalen van schrijvers als Plutarchus, Varro, Valerius Maxiumus, Ovidius en Suetonius. Volgens Plutarchus moeten we aannemen dat het festival van oorsprong een herdersfeest was. Dat zou best weleens kunnen kloppen, want bij de festiviteiten in Rome waren de twee opperkoningen der herders betrokken: de broers Romulus en Remus, stichters van de stad.

EEN WILD FEESTJE
De centrale plaats van het feest was de Lupercal, de heilige plek aan de voet van de Palatijnse heuvel in Rome, waar Romulus en Remus volgens de overlevering gezoogd zouden zijn door de wolvin. Speciale priesters (Luperci), zo vertelt onder anderen Ovidius ons, verzamelden zich daar rond het altaar en maakten zich op voor het offeren aan de vruchtbaarheidsgod. Die offers bestonden uit geiten en nog jonge honden. Plutarchus geeft ons nog meer details: twee jongemannen werden de Lupercal ingeleid, waar ze door een van de Luperci op het voorhoofd werden aangeraakt met het bebloede offermes. Een andere priester gebruikte daarna in melk gedoopte wol om de hoofden schoon te vegen. Vreemd genoeg was het daarna de beurt aan de twee jongemannen om, bij wijze van ritueel, in een hard gelach uit te barsten. Uiteindelijk was er natuurlijk ook een afsluitende offermaaltijd.
Naar alle waarschijnlijkheid was het hele gebeuren een symbolisch reinigingsritueel van de herders, gerepresenteerd door de twee nobele jongemannen. Dat ritueel kreeg ook na de maaltijd nog een vervolg, wanneer de priesters zichzelf deels bedekten met de gevelde huid van de zojuist geofferde geiten. Half naakt en half bedekt in geitenhuid (zoals ook Lupercus zelf altijd werd weergegeven) en met strengen huid in de hand, trokken ze de stad in. Onderweg raakte ze iedereen – vooral vrouwen – met de geitenhuid aan, een ceremonie die vruchtbaarheid zou moeten verspreiden in de straten van Rome. Het idee bestaat dat men oorspronkelijk op deze manier de kuddes vruchtbaarheid toewenste, toen de Lupercalia nog simpele herdersfeesten waren.

 
LUPERCALIA, VALENTIJN?
Hoewel de oorspronkelijke symbolische waarde en betekenis van het feest van de Lupercalia waarschijnlijk in de loop der eeuwen wel wat verloren ging, bleef men op deze dagen in februari de herinnering aan Romulus en Remus vieren. Suetonius vermeldt dat keizer Augustus nog een nieuwe impuls gaf aan de festiviteiten tijdens zijn bewind. Sindsdien bleef het een zekere populariteit genieten en verspreidde de viering zich zelfs naar plaatsen in heel het rijk. Van een link met ‘onze’ viering van Valentijn op ongeveer dezelfde dag in februari is echter geen enkele sprake.

MEER LEZEN?
Op de website Lacus Curtius en die van de Pagan Library vind je meer informatie over het festival van de Lupercalia (Engels). Daarnaast kun je zelf enkele oude Romeinse bronnen (online) raadplegen, zoals Plutarchus’ Parallelle Levens en Ovidius’ Fasti.