Als Plato zou twitteren

‘Authenticity is more than speaking. It’s also about doing. Every decision we make says something about who we are.’

Zo twitterde Simon Sinek, auteur van de Amerikaanse bestseller Start with why, deze week.

Plato himself zou die tweet de wereld in hebben kunnen sturen, als hij de middelen had gehad. De meest bekwame speakers van zijn tijd, de sofisten, moesten er in zijn werk bijna allemaal aan geloven. Spreken was, ook volgens Plato, niet genoeg. Sterker nog: met wat de sofisten deden, als reizende leraren rondtrekken en – tegen betaling nota bene – lesgeven in onder andere welsprekendheid, zouden ze volgens Plato nooit tot waarlijk filosofische inzichten komen.

Een van de beroemdste sofisten tegen wie Plato het opnam was Protagoras. Zijn belangrijkste stelling was dat de mens de maatstaf van alle dingen is. Dat wil zeggen: voor ons mensen bestaat er geen absolute waarheid; er bestaat enkel subjectiviteit zoals die door individuele mensen kan worden gezien of ervaren. Maar waar de sofisten geen algemeen geldende maatstaven zien voor het denken en handelen van de mens, ziet Plato juist een schone taak voor de filosoof. Hij zag de maatstaf en wilde iedereen de weg ernaar toe wijzen.

De maat voor het denken en handelen van de mens, zo meent Plato, kun je vinden wanneer je kennis neemt van de eeuwige Ideeën. Een beetje een krakkemikkige vertaling van het Griekse eidos of idea, want je moet hierbij zeker niet direct aan ‘onze’ betekenis van het woord ideeën denken, maar eerder aan vormen van het Zijn. Omdat Plato zelf ook wel inzag dat deze ‘Ideeënleer’ velen de pet wat te boven ging, bedacht hij een allegorie om het te verduidelijken. Voor wie ook wat meer uitleg nodig heeft, volgt hier in verkorte vorm de allegorische uitleg van Plato:

‘Onze natuurlijke toestand wat ontwikkeling betreft zou je met de volgende situatie kunnen vergelijken. Stel je een aantal mensen voor in een onderaardse, grotachtige woning, met een naar het daglicht toegekeerde ingang langs de volle breedte van de grot. Ze zijn daar van jons af aan opgesloten, aan handen en voeten en aan hun nek geboeid, zodat ze daar moeten blijven en alleen recht voor zich uit kunnen kijken, want vanwege die boeien zijn ze niet in staat zich om te draaien.
Verder is er licht van een vuur dat hoog en ver boven hen brandt, in hun rug, en tussen het vuur en de gevangenen een weg in de hoogte, waarlangs je je moet voorstellen dat een muurtje is aangelegd, zoals bij een poppenkast vóór het publiek een scheidswand staat waarboven de poppen worden vertoond. Langs dat muurtje moet je nu mensen allerlei voorwerpen zien dragen, die boven het muurtje uitsteken, en beelden van mensen en dieren, gemaakt van steen en van hout en van allerlei ander materiaal, waarbij sommigen van die mensen natuurlijk praten en anderen zwijgen. Een vreemde vergelijking en een vreemde gevangenis, zul je zeggen, maar die mensen lijken op ons.’

‘Want wat dacht je, hebben zulke mensen om te beginnen van zichzelf of van elkaar ooit iets anders gezien dan de schaduwen die door het vuur op de tegenover hen liggende wand van de grot worden geworpen? Als ze inderdaad gedwongen zijn hun hele leven hun hoofd onbeweeglijk te houden is dat onmogelijk. En hetzelfde geldt natuurlijk voor de dingen die langs gedragen worden…
Dus als ze in staat zouden zijn  met elkaar te praten, denken ze ongetwijfeld dat ze praten over de dingen die ze op de muur zagen. En als er in de gevangenis ook een echo was van die tegenoverliggende wand, geloof je niet dat ze dan, wanneer een van die voorbijgangers spreekt, zouden denken dat het geluid werd gemaakt door de passerende schaduw? Dat lijkt me logisch. Zulke mensen zullen er ongetwijfeld van uitgaan dat de werkelijkheid niets anders is dan de schaduwen van die voorwerpen. ‘

‘Stel je nu eens hun genezing voor, hun bevrijding uit die gevangenis van onwetendheid. Hoe zou die toegaan als hen in het werkelijke leven het volgende overkwam? Wanneer iemand werd losgemaakt en gedwongen plotseling op te staan, zijn hoofd om te draaien, te lopen en naar het licht op te kijken, en al die handelingen hem pijn zouden doen en hij door de schittering niet in staat zou zijn de voorwerpen te onderscheiden waarvan hij tot dusver de schaduwen had gezien, hoe zou hij dan, denk je, reageren als men hem zou vertellen dat het maar flauwekul was wat hij tot op dat moment had gezien, en dat hij nu dichter bij de werkelijkheid was en een juistere kijk had op de dingen, omdat zijn blik nu was gericht op echte voorwerpen? En als men hem dan ook nog elk voorwerp dat langskwam zou aanwijzen en hem zou dwingen vragen te beantwoorden over wat dat was, geloof je niet dat hij dan met zijn mond vol tanden zou staan en zou denken dat wat hij tot dusver had gezien eerder echt was dan wat men hem nu aanwees?’*

Wij, de sofisten en alle andere mensen die niet via de weg van de filosofie kennis hebben genomen van de Ideeën, de eeuwige oerbeelden, leven in de gevangenis van Plato’s grot. Dat je met praatjes geen gaatjes vult mag Plato dan eens zijn geweest met Simon Sinek, met wiens tweet ik dit stukje opende. Maar Plato vraagt nog veel meer van zijn medemens, namelijk om zich los te maken uit hun ketenen, hun hoofden om te draaien en te kijken naar het licht, naar de werkelijke (metafysische) werkelijkheid in plaats van naar de schaduwen op de muur.

Of Plato die tweet had kunnen sturen… Het hele fenomeen Twitter had hij, bij nader inzien, misschien wel als een extreme, digitale versie van zijn grot beschouwd.

* De vertaling is van Gerard Koolschijn, zoals weergegeven in De geschiedenis van de filosofie van Hans Joachim Störig (Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum)