In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of viale is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft…
Rome, 24 maart 1944, de Via Rasella. De straten zijn, net als elders in Europa, gevuld met Duitse soldaten. Maar in deze straat, op deze dag, heerst een gespannen sfeer. Terwijl een SS-bataljon door de Via Rasella marcheert, ontploft een bom. 32 leden van het SS Polizei Regiment ‘Bozen’ worden van het leven beroofd. Het dodental van de aanslag zou in de uren erna nog oplopen, wanneer ook andere soldaten bezwijken aan de gevolgen van hun verwondingen. Het was een actie van de GAP-Partizanen (Gruppo di Azione Patriottica), de verzetsgroep die met geweld het nazisme en het fascisme in de straten van Rome bestreed.
Kurt Mälzer, de Duitse commandant van dienst, maakte in staat van schok en opperste verontwaardiging melding van de aanval. De boodschap wist Hitler zelf te bereiken, die onmiddellijk in woede uitbarstte. Zijn vermeende bevel: binnen 24 uur moesten voor iedere gevallen Duitser 100 Italianen worden geëxecuteerd. Herbert Kappler, hoofd van de Sicherheitsdienst, draaide dat aantal terug omdat Hitlers voorgenomen represailles alle mogelijke conventies schonden. 10 Italianen voor iedere Duitser, werd de uiteindelijke strafmaatregel. Een razzia volgde in de Via Rasella; aan een eerder opgestelde lijst van politieke gevangenen werden willekeurige Joden en passanten toegevoegd om tot een aantal van 335 te komen, het aantal Duitsers dat direct en indirect was omgekomen naar aanleiding van de bomaanslag, maal tien.
Een verschrikkelijk zwarte bladzijde van de Romeinse geschiedenis volgde. Plaats van handeling: de Fosse Ardeatine, een grottencomplex even buiten het centrum. De arrestanten werden in groepjes van vijf aan elkaar gebonden en door het vuurpeloton de grotten ingeleid. Daar werden ze gedwongen te knielen en met een nekschot gedood. Iedere nieuwe groep van vijf werd gedwongen bovenop de lijken te knielen, zodat zich ordentelijke stapels zouden vormen. Toen alle 335 Italianen gedood waren, werd bij de ingang van de grot een stapel dynamietstaven tot ontploffing gebracht om de boel af te sluiten. De massa-executie werd slechts 23 uur na de aanslag in de Via Rasella voltrokken, zonder enige vorm van publieke aankondiging.
Na de oorlog, in 1948, werd politiehoofd Herbert Kappler veroordeeld tot een levenslange straf. In de jaren zeventig kreeg hij kanker, waarvoor hij een behandeling onderging in het militaire ziekenhuis op de heuvel Celio, in Rome. Op 15 augustus van het jaar 1977, een feestdag (Ferragosto) in heel Italië, wist hij met hulp van zijn vrouw te ontsnappen. Zij was hem komen opzoeken met een tas vol gereedschappen. Kappler was ziek en inmiddels 70 jaar oud, maar wist met redelijk gemak van de twaalfde verdieping van het ziekenhuis te abseilen – door zijn ziekte woog hij nog minder dan 50 kilo. Een paar dagen later arriveerde Kappler in het huis van de echtgenote in Duitsland, waar ze hartelijk werden ontvangen door vrienden. Kappler gaf zelfs enkele interviews. Italië stond erop dat Duitsland Kappler uitleverde op grond van het feit dat hij een oorlogsmisdadiger, maar het land weigerde. Kappler kon zich volgens de Duitsers beroepen op zijn eigen recht om te vluchten. Op 28 februari 1978, een jaar later, stierf Kappler. Hij werd op de lokale begraafplaats in Lüneburg ter aarde gesteld, en bij zijn graf zouden zijn vrienden en bewonderaars niet hebben geaarzeld hem te salueren met een Hitlergroet.
In 2011 gaf Kapplers zoon Ekehard nog een interview aan een Italiaans tijdschrift, waarbij nieuwe details over de vlucht van de voormalige politiechef aan het licht kwamen. Bij de Ardeatijnse grotten in Rome (Fosse Areatine) is na de oorlog een nationale herdenkingsplaats ingericht. Jaarlijks wordt hier op 24 maart stilgestaan bij de gebeurtenissen die volgden op de bom die ontplofte in de Via Rasella.
orpheuskijktom.com 