De dodensteden van de Etrusken

Een begraafplaats zou je kunnen omschrijven als de fysieke, aardse uitdrukking van iets dat zoveel mogelijk in de buurt moet komen van onze voorstelling van het hiernamaals: een serene, stille omgeving, waar ruimte is voor contemplatie en voor ideeën van eeuwigheid. Het is dus, als fysieke ruimte op aarde, een afspiegeling van de manier waarop wij denken over het leven, de dood en het hiernamaals.

De Etrusken ontwikkelden in het eerste millennium voor het begin van onze jaartelling in het gebied dat wij tegenwoordig Toscane noemen een beschaving die tot de verbeelding van velen spreekt. Zij geloofden dat een persoon die stierf, op de een of andere manier in het hiernamaals door zou leven. Op welke wijze weten we niet precies, maar het lijkt erop dat die persoon (deels) aan zijn aardse lichaam verbonden bleef. De Etrusken hadden namelijk de gewoonte om graven in de vorm van huizen te maken, om deze ‘dodenhuizen’  te decoreren met kunstwerken en in te richten met meubels en om de doden zelf te omringen met allerlei gebruiksvoorwerpen die hen tijdens het leven dierbaar of dienstbaar waren (juwelen en wapens maar ook voedsel en dranken). Net als begraafplaatsen nu een bron van informatie zijn over de huidige wereld van de levenden, kunnen we aan de hand van Etruskische dodensteden (necropoleis) het een en ander vertellen over het dagelijks leven van de Etrusken. Sterker nog, in het geval van de Etrusken is een groot deel van wat we überhaupt van hen weten op de een of andere manier afkomstig uit hun ‘begraafplaatsen’.

Wie nieuwsgierig is naar de dodensteden van de Etrusken raad ik aan tijdens een stedentrip in Rome een dagje te reserveren voor Cerveteri, een plaatsje zo’n 40 kilometer ten noordwesten van de stad. Even buiten het centrum van Cerveteri, waar je per trein of bus naar toe kunt reizen, vind je de zogenaamde Banditaccia-necropolis: een enorme Etruskische dodenstad. De eerste grote verassing die je hier tegenkomt is de relatieve rust. Maar weinig toeristen weten of nemen de moeite de weg te vinden naar deze plek. De stilte geeft de opgraving een moeilijk te beschrijven extra dimensie. De sfeer is misschien vergelijkbaar met dat wat de Romeinse dichter Propertius in de eerste eeuw voor Christus oproept als hij Veii beschrijft, een andere belangrijke stad van de Etrusken:

‘Alas, ancient Veii, you were also a kingdom then, and a golden throne was set in your market place: now the horn of the careless shepherd sounds within your walls, and they reap the harvest over your bones.’ (Vertaling A. S. Kline)

Waar je bij de meeste belangrijke opgravingen netjes de uitgezette route moet volgen, kun je in de necropool van Cerveteri vrij rondwandelen tussen de tumuli: geweldig grote ronde graven die zijn uitgehakt in de rotsen (in sommige gevallen diep onder de grond) en waarvan de daken (nu) bedekt zijn met gras en allerlei vegetatie. De belangrijkste graven hebben een bordje, wat traptreden en verlichting, maar wie de andere tombes ook graag wil bezoeken kan beter niet al te angstig zijn aangelegd: de huizen van de doden in Cerveteri zijn nu en dan aardedonker en zitten vol gangetjes en kamers met stenen dodenbedden, waar je de draad al snel kwijt raakt.

De necropool van Cerveteri strekt zich uit over een enorm gebied waar je als je wilt uren kunt doorbrengen. Bewandel in ieder geval ook de Via dei Monti Ceriti en de Via dei Monti della Tolfa. Daar vind je een ander type graf dan de tumuli: simpele rechthoekige bouwwerken uit de zesde eeuw voor Christus, die als rijtjeshuizen staan opgesteld langs de straten van de dodenstad.

Overigens zijn alle graven, op het stenen ‘meubilair’ en enkele schilderingen na, zo goed als leeg. Niet alleen dankzij de beruchte Italiaanse tombaroli (grafrovers), maar ook simpelweg vanwege het feit dat veel objecten in musea terecht zijn gekomen. In Cerveteri zelf is een klein museum, maar na je bezoek aan de necropool kun je het beste terugkeren naar Rome en een bezoek brengen aan de Villa Giulia, waar de meeste vondsten uit Cerveteri terug te vinden zijn.