Jaarlijks komt er een eindeloze stroom toeristen naar Rome om te wandelen door de ruïnes van wat eens de glorieuze hoofdstad van een wereldrijk was. Hoewel een mensenleven vaak te kort is om de cycli waarbinnen steden opkomen en ten onder gaan bewust mee te maken, fascineert het fenomeen de mens eindeloos.
Vaak dient de herinnering aan een verwoeste stad uit het verleden een bepaald doel in het heden. Herleven wij niet graag het grootse Romeinse verleden omdat we ons met hen ‘verbonden’ voelen? Lezen we niet in de Romeinse ruines ons ‘eigen’ verleden, als was het de bakermat van de beschaving van nu? In werkelijkheid is er natuurlijk niets dat ons bindt. Dat is ook niet zo vreemd: twee millennia geschiedenis scheiden ons. Wanneer we dingen van toen bewonderen, is dat vaak vooral omdat we er nu zo mee bezig zijn. We belichten precies datgene uit het verleden, dat ons afhankelijk van de context waarbinnen we het willen gebruiken, goed uitkomt. Dat is overigens niets nieuws: dat kwam in de oudheid zelf ook al voor.
Hoe dat precies in zijn werk gaat? Hieronder 3 voorbeelden van steden in de oudheid die ten onder gingen, maar waarvan de roem nog altijd voortleeft vanwege het ‘nut’ dat ze in een latere context hebben gehad. De drie leestips zijn een (verre van representatieve) weergave van twee millennia ‘ondergangsliteratuur’.
1. TROJE
Troje (Ilium in het Latijn) was in de oudheid bijna een synoniem voor ‘de verwoeste stad’. De geschiedenis van de belegering van Troje kennen we vooral van de Griekse dichter Homerus. Niet, zoals wel gedacht wordt, alleen uit zijn Ilias, waar bijvoorbeeld de scène met het paard van Troje helemaal niet in voorkomt, maar ook uit zijn andere grote werk, de Odyssee. De Grieken, die in de oudheid leefden in verschillende stadstaten die onderling wel bondgenootschappen aangingen maar nooit verenigd werden, konden in tijden waarin saamhorigheid geboden was altijd terugblikken naar de grote gezamenlijke onderneming uit het verleden: de Trojaanse Oorlog. Het was een constante herinnering aan de grootse daden waartoe de verzamelde Griekse steden in staat waren.
Leestip: Homerus | Ilias en Odyssee (8e eeuw voor Christus)
2. CARTHAGO
‘Overigens ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden.’ Met deze woorden sloot de conservatieve senator Cato de Oude jarenlang steevast de redevoeringen die hij hield in de Romeinse Senaat. In 146 voor Christus werd er eindelijk gehoor gegeven aan zijn oproep: aartsrivaal Carthago werd, na lange periodes van oorlog, door het Romeinse leger dat werd aangevoerd door Scipio met de grond gelijk gemaakt. De symbolische waarde van de vernietiging van de stad van Hannibal, de enige waardige tegenstander die de Romeinen – naar eigen zeggen – zijn tegengekomen op weg naar wereldhegemonie, was bijna niet te overschatten. Carthago had de rol van schurk vervuld in een periode waarin de Romeinen meer dan ooit een gezamenlijke vijand nodig hadden. Zolang ze hun eigen grootsheid in herinnering wilden brengen, hielden ze de herinnering aan Carthago springlevend.
Leestip: Richard Miles | Carthago. Opkomst en ondergang van een stad (2010)
3. ROME
Wat Carthago was voor Rome is Rome nu misschien wel voor ons: een constante herinnering aan de grootse dingen waartoe wij mensen (of: wij Europeanen) in staat zijn. De ondergang van de stad is daarom bij de meeste mensen veel minder bekend dan de politieke en culturele hoogtepunten uit de Romeinse geschiedenis. Hoe dan ook dient ook de verheerlijking van het verleden van deze stad, die weliswaar nog bestaat maar al lang geen hoofdstad van de wereld meer is, een doel dat vooral met het hier en nu te maken heeft.
Leestip: Edward Gibbon | The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1766)
orpheuskijktom.com 