Het Colosseum in Rome krijgt weer een arenavloer én voorstellingen. De Italiaanse regering investeert 18,5 miljoen euro in het project, dat onderdeel is van een totaal investeringsplan voor 12 grote cultureel erfgoed-projecten in heel Italië. De Italiaanse minister van Cultureel Erfgoed, Culturele Activiteiten en Toerisme (Ministero dei Beni e delle Attività Culturali e del Turismo) Dario Franceschini verkondigde op zijn Twitteraccount enthousiast en tevreden dat de financiering rond was en ‘het Colosseum zijn arena weer zal hebben.’
Het plan volgt op de zogenaamde Art Bonus-wet, volgens welke investeringen gedaan worden in de afronding van projecten rondom de grote nationale musea en monumenten van Italië (waaronder ook bijvoorbeeld, de Uffizi), om te voorkomen dat er ‘nieuwe werkplaatsen worden geopend terwijl de bestaande nog open zijn’.
Las Vegas in Rome
Zoals te verwachten viel, ontstond er de nodig ophef na het bekendmaken van de plannen. Wordt het een soort Las Vegas? Moet er nu werkelijk weer ingegrepen worden in het Colosseum? De restauratiewerkzaamheden zijn er nog in volle gang. En moet bescherming van cultureel erfgoed niet altijd prevaleren boven de valorisatie ervan? In een interview met de Italiaanse krant Repubblica reageerde Franceschini fel op de kritiek. ‘Eindelijk begint dit land te investeren in valoriseren,’ zegt hij.
Er zijn inderdaad ‘al’ de nodige restauratiewerkzaamheden aan de gang (de steenrijke Diego Della Valle investeerde in 2013 maar liefst 25 miljoen euro voor de nodige reparaties aan het Colosseum), maar in plaats van te zeuren over ‘nog meer bemoeienis’ met Romes amfitheater zouden mensen daar vooral dankbaar voor moeten zijn, vindt de minister. De Art Bonus-fondsen zijn volgens Franceschini niet bedoeld voor onderhoud of restauratie, maar ter bevordering van het Italiaans cultureel erfgoed met ‘grote toeristische potentie’.
De minister belooft daarnaast uiterst voorzichtig te werk te gaan: er zal gedegen onderzoek worden verricht alvorens de plannen uit te voeren, om uit te vinden wat er wel en niet mogelijk is. Dat er ook een wetenschappelijk debat is ontstaan n.a.v. de plannen erkent hij, maar de meeste archeologen (waaronder Andrea Carandini) hebben zich volgens Franceschini vóór de plannen uitgesproken.
Een ‘nieuwe Colosseum-ervaring’
Nadat onderzoek in het Colosseum heeft plaatsgevonden zal er vooral worden gekeken naar de ‘ervaring’ van de toerist: in het ondergrondse Colosseum zal die volgens de minister dankzij de overdekking en mooie belichting veel beter worden. Pas aan het einde van dat alles komt er een fase waarin wordt gedacht aan het gebruiken van het podium voor andere doeleinden. Het hele project moet in 3 tot 4 jaar klaar zijn. Volgens Franceschini moet dat lukken zonder de deuren van het Colosseum te sluiten.
Er komen geen ‘voetbalwedstrijden of rockconcerten’ naar het Colosseum, maar enkel ‘evenementen van zeer hoge kwaliteit, zoals tragedies van Seneca’, aldus Franceschini. Er zal een artistiek leider worden aangesteld, die de kwaliteit moet beoordelen. Men houdt er rekening mee dat er een beperkt aantal bezoekers naar binnen kan (enkele honderdtallen). Door het wereldwijd verkopen van de televisierechten zouden restauraties van archeologisch erfgoed in Rome kunnen worden betaald waar normaal gesproken geen geld voor is.
Britse romantiek in The Guardian
In The Guardian trok journalist Jonathan Jones hard van leer in een artikel met de titel Thumbs down! Why it’s a disaster to restore the Colosseum. Hij haalde fel uit naar de Italiaanse regering, die ‘this noble ruin’ in een ‘bad taste film set for idiotic tourists’ zou willen veranderen. Hij gist openlijk naar de motieven die er volgens hem achter de plannen schuil gaan: ‘There can only be one reason – to please people who go to the Colosseum because they’ve seen it in movies and HBO dramas and expect it to look like it does in digital special effects.’
Het is maar de vraag of Jones de moeite heeft genomen om zich te verdiepen in de kwestie, en de Italiaanse bronnen erop na te slaan. Zijn pleidooi voor de ‘noble mass of stone’ doet mij denken aan de romantische denkbeelden van 19de-eeuwse Rome-reizigers. Zoals Charles Dickens, die in 1844 over de ruïne van het Colosseum schreef: ‘To see it crumbling there, an inch a year; its walls and arches overgrown with green; its corridors open to the day; the long grass growing in its porches; (…) GOD be thanked: a ruin!’.
Het is ook nog maar de vraag of de Guardian-journalist ook zo fel tegen, bijvoorbeeld, de vele restaurants en hotels rondom Hadrian’s Wall is. Natuurlijk ben ik het met hem eens dat je niet moet ingrijpen in cultureel erfgoed om simpelweg tegemoet te komen aan de wensen van de ‘meest oppervlakkige’ Colosseum-bezoekers. En inderdaad, ‘what this monument most needs is a lot less visitors.’ Ik ben helemaal voor regulering en beperking van de bezoekersaantallen, niet alleen in het Colosseum maar ook in, zeg, de Sixtijnse Kapel. Ook dat economische verlies zal dan echter gecompenseerd moeten worden. Met enkel het angstvallig in stand houden van de ruïne los je het achterliggende probleem in elk geval niet op. Niet voor de lange termijn.
Het echte probleem
‘We hebben niet enkel als taak beschermen. We moeten ook valoriseren,’ zegt Franceschini. Veel meer dan een knieval voor de ‘oppervlakkige’ toerist, is zijn plan een tegemoetkoming aan een zeer breed gedragen opvatting van de moderne wereld: dat kunst en cultuur van nu én uit het verleden een praktisch nut moet hebben. Waarom zouden ‘onze’ belastingcenten er anders naartoe moeten?, is een tegenwoordig veel gestelde vraag. De tijd dat een paar romantische intellectuelen vanachter hun schrijftafel konden roepen dat de schoonheid van de ruïne voorop staat en de kous daarmee af is, ligt inmiddels echt achter ons. Valorisatie is een harde eis van deze tijd, en die roep zal, denk ik, in de toekomst alleen maar groter worden – of je dat nu ‘barbarous’ vindt of niet.
Het is in Europa bijna vanzelfsprekend geworden om Italië (en andere mediterrane landen) te bekritiseren om hun wanbeleid. Ik ben het met de gemiddelde Italiaanse reactie eens dat 18 miljoen euro heel veel geld is. Geld dat óók zou kunnen worden besteed aan de broodnodige restauraties van minder bekend erfgoed. Maar de werkelijkheid is dat Italië gigantische bergen cultureel erfgoed bezit, en subsidies om dat allemaal te onderhouden uit zullen blijven. Niet alleen uit onwil van de regering, ook vanwege het ontbreken van draagvlak: veel mensen zien het nut van onderhoud plegen aan relatief onbekend erfgoed niet meer in wanneer het wordt afgezet tegen, bijvoorbeeld, zorgkosten. Net als de kunst moet het erfgoed tegenwoordig zijn eigen bestaansrecht zien te bewijzen, door geld in het laatje te brengen. Franceschini doet, althans naar eigen zeggen, een poging om bescherming en valorisatie van het erfgoed hand in hand te laten gaan.
Ontheiliging, zeggen sommigen. In werkelijkheid zijn de plannen niet zó ingrijpend (er ligt al jaren een houten vloer over 1/3 van de arena van het Colosseum) en er lijkt redelijk zorgvuldig te worden gekeken naar de mogelijkheden. Als de minister woord houdt en de nieuwe opbrengsten in de archeologie van Rome worden geïnvesteerd, is het een relatieve win-winsituatie. Realisme met oog voor het erfgoed, zou je het project dan ook kunnen noemen. Het is beter dan niets doen, dan de uitdagingen uit de weg gaan. Een stuk beter dan toen paus Sixtus V het hele ding eind 16de eeuw wilde laten verwijderen om een nieuwe, rechte straat aan te leggen.
‘That floor will cover up what visitors today see (…): a warren of cavernous exposed tunnels where gladiators and animals once awaited their entrance into the arena. That’s what time has left. That’s real history before your eyes.’
Daar raakt Jones de filosofische kern van de zaak: want wat is ‘echte geschiedenis’? Wandel eens Palazzo Altemps binnen en bekijk de Ares Ludovisi, een marmeren beeld uit het Rome van de 2de eeuw. Maar, een kopie van een Grieks origineel uit de 4de eeuw voor Christus. Bernini restaureerde het bovendien in de 17de eeuw. Bekijk het beeld zelf en stel de vraag nog eens.
Wat is de ‘echte’ geschiedenis?
orpheuskijktom.com 