Het Pantheon krijgt een houten vloer

In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of piazza is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft… Vandaag: Piazza della Rotonda.

Even voorstellen: la Rotonda

Het is een van de plekken die ik als eerste bezoek nadat ik ben aangekomen in Rome: Piazza della Rotonda. Misschien zegt het je niets, maar als je weleens in Rome bent geweest heb je zeker op het pleintje gestaan. Piazza della Rotonda ligt namelijk aan de voeten van het best bewaarde monument uit de oudheid dat je in heel Rome kunt vinden: het Pantheon. De bijnaam van dit indrukwekkende, elegante en ingenieuze ronde bouwwerk? La Rotonda.

Nu weten we meteen waar het plein naar is vernoemd, maar nog niet waarom het eigenlijk zo goed bewaard is gebleven, zeker in vergelijking met andere monumenten uit de oudheid.

Toen de tempel een kerk werd

Het Pantheon staat nog zo mooi fier overeind om de eenvoudige reden dat het als bouwwerk eigenlijk bijna niet buiten gebruik is geweest sinds de oudheid. Waar veel andere monumenten van het oude Rome soms wel eeuwenlang werden verlaten, en daardoor ten prooi vielen aan verval, werd het Pantheon al in 609 van een Romeinse tempel voor alle goden een kerk gemaakt. Paus Bonifatius IV doopte de nieuwe kerk Santa Maria ad Martyres, en tot op de dag vandaag worden er missen opgedragen in deze kerk.

Dit overlevingsverhaal van het Pantheon is natuurlijk mooi, maar het betekent niet dat het gebouw niet op verschillende momenten te lijden heeft gehad onder materiaalroof. Vooral het marmer en brons, dat overvloedig aanwezig was in het Pantheon, werd in de loop der eeuwen alsnog weggehaald en ‘gerecycled’, bijvoorbeeld voor de Sint-Pieter.

Marktkramen tussen de zuilen

Terug naar het plein. Sinds de middeleeuwen werd er op Piazza della Rotonda markt gehouden. Alle vuiligheid (resten van vlees, vis, groente, fruit) die de marktlui achterlieten, maakte dat de hygiënische omstandigheden op het plein erg slecht waren. Eeuwenlang stapelde alle puin zich op het plein zelfs zodanig op, dat er op het plein een niveauverschil begon te ontstaan ten opzichte van de vloer van het Pantheon, al die tijd in gebruik gebleven als basiliek.

Het werd in de loop der jaren zo druk op de markt, dat kraampjes en winkeltjes zich op een goed moment zelfs in het voorportaal van het Pantheon begonnen op te stellen. Rondslingerend vuilnis en scharrelende kippen tussen de zuilen van de Santa Maria ad Martyres: de situatie bij het Pantheon was veel pausen een doorn in het oog.

De fontein in het midden van het plein kwam er pas in de vijftiende eeuw, toen paus Eugenius XV besloot om er twee kleine bassins versierd met leeuwen te plaatsen. Sindsdien is de fontein verschillende malen af- en weer opgebouwd, totdat paus Clemens XI de fontein in 1711 ervan liet maken wat we nu nog zien. De basis van de fontein kreeg toen aan de ene zijde een trap met vijf treden, en aan de andere twee treden – het niveauverschil in het plein is altijd gebleven.

Clemens liet ook de obelisk op de fontein plaatsen. Deze was gevonden in de buurt van de kerk Santa Maria Sopra Minerva en had een tijdlang bij de kerk San Macuto gestaan. Nog altijd wordt de meer dan zes meter lange obelisk daarom il macuteo genoemd. Naar alle waarschijnlijkheid gaat het om een obelisk die oorspronkelijk ooit toebehoorde aan de Tempel van de Zon in Heliopolis, in het oude Egypte. Zoals wel vaker gebeurde werd de obelisk in de keizertijd aan de stad Rome geschonken, en daarna in de Tempel van Isis in Rome geplaatst.

Sampietrini voor het Pantheon

Het plein voor het Pantheon was echter na al die eeuwen nog altijd niet fatsoenlijk bestraat. Dat gebeurde pas in 1823, toen paus Pius VII Piazza della Rotonda liet betegelen met de welbekende Romeinse sampietrini. Belangrijker voor het aangezicht en aanzien van het plein was misschien nog wel het feit dat hij veel van de smerige, vervallen opslagruimtes liet verwijderen die eens werden gebruikt om vis, groente en fruit op te slaan voor de verkoop op de markt. Ruim twintig jaar later, in 1847, werd de vervuilende markt definitief van het plein verbannen.

Het oudste hotel van Rome

In diezelfde negentiende eeuw nam het toerisme in Rome, als gevolg van de vele rondreizende, hoger opgeleide Europese jongeren, een vlucht. Het zal er lang niet zo’n drukte van jewelste geweest zijn als het er vandaag de dag is, maar in deze tijd moet het cultuurtoerisme op Piazza della Rotonda op gang zijn gekomen. Alhoewel, misschien kwam dat, mondjesmaat, al eeuwen eerder…

Als je midden op het plein staat, met je rug naar het Pantheon, zie je aan je rechterhand het hotel Albergo del Sole. Dit is een van de oudste hotels die je in heel Rome kunt vinden. De eerste verwijzingen naar het hotel, toen nog Locanda del Montone genaamd, dateren zelfs uit 1467 (!). Illustere figuren uit de Italiaanse geschiedenis reserveerden hier ooit een kamer: dichter Lucovico Ariosto logeerde er in maart en april van het jaar 1513, musicus Pietro Mascagni bracht er in 1890 nachten door. Op de buitenmuur van het hotel vind je plaquettes die aan hen herinneren.

Het Pantheon krijgt een houten vloer

Aan het begin van de twintigste eeuw ontving de stad Rome, Piazza della Rotonda in het bijzonder, een bijzonder cadeau. In 1906 bracht de burgemeester van Buenos Aires een bezoek aan Rome. Hij was diep onder de indruk van het Pantheon, en van de grafmonumenten die zich binnen bevinden. Er was één ding dat hij echter niet kon bevatten: hoe kon het zo zijn dat een basiliek met zo’n historie en zulke belangrijke graven (vooral die van de eerste Italiaanse koningen) te midden van zoveel volkse drukte was gelegen?

De burgemeester van Buenos Aires sprak vrijuit; hij vond dat de graven het verdienden ‘in een gewijde stilte gehuld te worden’. Hij gaf de stad Rome daarom een cadeau: een nieuwe vloer voor Piazza della Rotonda, gemaakt van hout uit de Argentijnse regenwouden.

Zijn idee achter dit cadeau? Dat de eeuwige rust van de illustere doden niet langer verstoord zou worden door het lawaai van koetsen en ander straatrumoer. De parketvloer heeft eventjes voor het Pantheon gelegen, maar mocht niet erg lang blijven. Wel wordt dit waanzinnige cadeautje tot op de dag van vandaag herinnerd door de stad Rome met een stenen plaquette die je kunt zien op nummer 68.

Losjes vertaald: De gemeente van Buenos Aires heeft het plaveisel vernieuwd met hout uit de bossen van Argentinië, om de geëerde graven van de eerste twee koningen van Italië met religieuze stilte te omringen. De gemeente Rome, uit erkenning voor de gevoelens van broederschap, liet deze herinnering aanbrengen. Februari 1906.