Straatverhalen van Rome: Via Cola di Rienzo

In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of viale is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft.

Precies tussen de Villa Borghese en de Sint-Pieter in Rome loopt een kaarsrechte weg, een winkelstraat met een naam die maar weinig toeristen iets zegt: Via Cola di Rienzo. Waar iedereen bij Julius Caesar en Augustus meteen beelden voor zich ziet van lauwerkransen en strijdwagens, weet men bij Cola di Rienzo eigenlijk niet eens of het wel een naam is…

Rome in de Middeleeuwen
Jazeker, en niet zomaar een. (Ni)Cola di Rienzo is de man die de 14de eeuw in Rome als geen ander kenmerkte. Om erachter te komen waarom, moeten we eerst nog wat verder terug in de tijd gaan, naar het Rome van de 12de eeuw, om precies te zijn.

Daar was namelijk het een en ander veranderd sinds de laatste keizers van het West-Romeinse rijk er de scepter hadden gezwaaid. Na eeuwen van onrust, invallen en elkaar bevechtende vreemde overheersers werd in de 12de eeuw duidelijk dat zich, naast de paus en een aantal adellijke families die van oudsher aanspraak maakten op politieke macht, langzaamaan een nieuwe machtige groep had gevormd vanuit de werkende klasse, de gewone burgers. Beoefenaars van dezelfde ambachten verzamelden zich in gilden en samen bleken ze inderdaad sterker dan alleen. Halverwege de eeuw mochten de verenigde Romeinse burgers zelfs een eigen senaat vormen van het Vaticaan – alhoewel de senatoren nog altijd door de paus aangewezen moesten worden. De burgerij (de comune) hield vergaderingen en rechtszaken en ze kozen het Capitool als thuisbasis (tot op de dag van vandaag zetelt daar het stadsbestuur).

Pausen in ballingschap
De pausen waren allang tevreden dat de burgers zich verder koest hielden – ze hadden al genoeg te stellen met de verschillende Europese vorsten die hen naar de kroon staken en de wereldlijke macht claimden in Rome. De situatie in Rome werd steeds penibeler, totdat Clemens V in 1309 een radicaal besluit nam: hij verhuisde de Heilige Stoel naar Avignon in Frankrijk. Daar genoot hij bescherming van zijn Franse familie en vond hij rust en veiligheid. Gedurende 70 jaar zouden de pausen in Avignon zetelen, een periode die de geschiedenis in ging als de ballingschap van de pausen.

Die situatie had zo zijn invloed op Rome: met het pauselijke gezag ver weg in Frankrijk regeerde de onrust en chaos in de eeuwige stad. De reputatie van Rome werd slechter en pelgrims bleven weg, evenals de bloeiende economische activiteit die zij altijd met zich mee hadden gebracht. Afnemende welvaart en afwezigheid van stabiel gezag zorgde voor een chaotische situatie in de stad.

Verlangen naar vroeger
Cola di Rienzo, geboren in 1313, groeide op in dat rusteloze Rome. Toen hij oud genoeg was om zich er druk over maken, uitte hij meerdere malen felle kritiek op de situatie. Wat was er gebeurd met het grootse, trotse Rome van weleer? Hoe kon men leven in deze puinhoop? Cola di Rienzo vond steeds meer gehoor: hij bleek welbespraakt te zijn en over een flinke dosis overredingskracht en charisma te beschikken.

Zozeer zelfs dat hij in 1347, op nog geen 35-jarige leeftijd, de burgers van Rome opriep tot de stichting van een buono stato – een goede, fatsoenlijke staat. Op het Capitool, de thuisbasis van de comune, kondigde hij de stichting van ‘zijn’ Nieuwe Staat af. Orde en gezag zouden terugkeren in de straten van Rome. Om de nieuwe tijd te symboliseren liet Cola di Rienzo letterlijk een nieuw tijdperk beginnen: het was het jaar 1 van de Bevrijde Republiek. Rome was immers door hem ‘bevrijd’ van misdadigers en rovers, die al veel te lang de dienst uitmaakten. Omdat het weer veiliger werd, keerden de pelgrims langzaam terug naar de heilige plaatsen van de stad en durfden de kooplieden hun waren weer uit te stallen.  

Verenigd Italië
Cola di Rienzo’s idealen waren echter groter dan Rome: hij wilde heel Italië verenigen, met Rome als trotse hoofdstad. Hij haalde alle Italiaanse vorsten naar Rome en liet zichzelf als leider behandelen. Zijn Nieuwe Italië was in zijn ogen al een feit. Maar hoe meer Cola di Rienzo zich een vorst voelde, hoe meer hij zich er als een ging gedragen. Zijn groeiende gevolg, zijn eigen leger; hij gaf geld uit alsof het water was en moest zijn oorlogen via belastingen zien te bekostigen. Steeds vaker werd er gefluisterd over de exorbitante uitgaven van de nieuwe leider. Het gemopper in de straten veranderde in een volksopstand en Cola di Rienzo werd verdreven.

Van de trappen gesleept
Jaren later, in 1354, durfde hij het aan terug te keren naar Rome – hij betrad de stad als afgezant van paus Innocentius VI. Hij kreeg de tweede kans waar hij om vroeg en wist de opnieuw orde op zaken te stellen in Rome. Maar de vele belastingen (op zout en wijn) die hij hief ontlokte wederom de woede van het volk. Cola di Rienzo kreeg de schuld van alles wat misging: onderaan het Capitool eiste de menigte op 8 oktober van 1354 zijn hoofd.

Tevergeefs probeerde Cola di Rienzo de woedende massa te ontvluchten, maar het mocht niet baten. De man die de grootste dromen had voor Rome, werd door de Romeinen overmeesterd en, zo zegt men, aan stukken gescheurd. Cola di Rienzo werd van de hoge trap van de Santa Maria in Aracoeli afgesleept en als een trofee van het volk opgehangen, te kijk voor iedereen. Bij die trappen in Rome vind je nog altijd een onopvallend beeld van Cola di Rienzo, waar dagelijks duizenden toeristen ongemerkt aan voorbij lopen.

—

Straatverhalen van Rome, het boek
De Romeinse straatverhalen, die ik enige tijd op Orpheus kijkt om plaatste, zijn in uitgebreide(re) en bewerkte vorm gebundeld in het boek Via Roma. Klik op deze link om het boek bij Bol.com te bestellen!