Hoogmoed, liefde en wraak: verhalen van Ovidius

Wist je dat… er in het Romeinse kalenderjaar geen ‘vaste’ vrije dagen waren, zoals bij ons bijvoorbeeld de zondag? En dat de beroemde dichter Ovidius een poëtische bewerking maakte van de ‘feestkalender’ (fasti) van Rome?

Een hoop middelbare scholieren zullen er binnenkort alles over weten: het eindexamen Latijn van 2014 schrijft namelijk tien verhalen voor uit de Metamorfosen en Fasti van Ovidius.

VERTELTALENT

In Ovidius’ beroemde werk Metamorfosen wordt het verhaal van de schepping en geschiedenis van de wereld verteld aan de hand van de Griekse en Romeinse mythologie. De verhalen gaan over hoogmoed, liefde en wraak van stervelingen en goden en worden op ingenieuze wijze aan elkaar geweven, waarbij telkens een gedaantewisseling de overgang naar een nieuwe mythe inluidt. De combinatie van het aangeboren verteltalent van de dichter en de schat aan mythisch verhalengoed waar hij uit kon putten maken dit tot een van de meest tot de verbeelding sprekende boeken uit de oudheid.

OVIDIUS’ FEESTKALENDER

Na zijn poëtische vertelling over de gedaantewisselingen begon Ovidius met een dichtwerk van een geheel ander karakter, de Fasti ofwel ‘Feestkalender’. In twaalf boeken wilde hij alle feesten van het Romeinse kalenderjaar behandelen. Een dichterlijke bewerking van de feesten zou bij de keizer in goede aarde vallen. De herziening van de kalender waarmee Julius Caesar een begin had gemaakt, was door Augustus voltooid. Bovendien maakten de door hem uitgevoerde religieuze hervormingen het onderwerp actueel.

Maar Ovidius was ambitieus: hij wenste niet alleen alle Romeinse feesten, maar ook hun ontstaansgeschiedenis beschrijven. De Fasti is daarmee een zogenaamd aetiologisch gedicht geworden (aition = oorzaak, reden, aanleiding) en staat in de traditie van het didactisch epos dat in de hellenistische tijd populair was. Een belangrijke inspiratiebron voor de Fasti was de Aitia (‘Oorzaken’) van Callimachus, een geleerde dichter die leefde in de 3de eeuw v.Chr.

 

LENTE IN ROME

Zo waren de Cerealia, een oud feest dat in Rome in de lente (12-19 april) werd gevierd ter ere van de landbouwgodin Ceres, voor Ovidius aanleiding om een bekende Griekse mythe te beschrijven (Fasti IV 417-620): de roof van Persephone.

 

‘Nu wil ik van de roof Ceres’ dochter spreken.
Ik voeg maar weinig toe aan een bekend verhaal…
Sicilië heeft een tweede naam: Trinácris, Driekaap:
drie steile hoeken steken uit in volle zee,
woonoord van Ceres dat haar lief is. Zij bezit er
menige burcht, het vruchtbare Enna is er een.
De godenmoeders zijn bijeen voor een hemels feestmaal
bij Arthusa’s koele bron. De blonde Ceres
dus ook. Haar kind is met haar eigen groep vriendinnen
blootsvoets gaan spelen in het groene land rondom.
Daar, in de schaduw van het dal, klinkt het gespetter
van een van-hoog-neerdruppelende waterval;
talrijke bloemen kleuren er het veld, je telt er
evenveel tinten als de aarde tinten telt.
Wanneer Persephone dat ziet, roept ze: ‘Hier kunnen
we bloemen plukken! Kom maar! Hier staan armenvol!’
Een onberaden doel, maar het vermaakt de meisjes,
bukken valt hun niet zwaar, moeheid wordt niet gevoeld;
de een verzamelt bloemen in een rieten mandje,
de ander in haar schoot of in de plooien van
haar kleed. Goudsbloemen zoeken ze, of bosviooltjes,
met nagels breken ze papaverknoppen los,
sommigen plukken duizendschoon of hyacinten
of tijm of zoete klaver, heel veel rozen ook,
veel bloemen zonder naam. Zij zelf, Persephone,
kiest lelies uit en crocussen, blankwit en geel.
Maar in haar ijver is zij verder afgedwaald,
geen van haar dienaressen is nog in de buurt,
dat hoeft Pluto maar te zien of, kijk, hij stuurt er
zijn donkere wagen heen en rooft haar naar zijn rijk.
Zij roept nog om haar moeder: ‘Moeder! Lieve moeder,
help me!’ Ze rukt haar kleren stuk, maar reeds ligt daar
de weg naar Hades open, Plutos paarden kunnen
het aardse zonlicht ook niet langer meer verdragen.’

(Fasti IV, 417-450, vertaling M. d’Hane-Scheltema)

 

VERDER LEZEN

De vertaling uit de Fasti en delen van bovenstaande tekst zijn afkomstig uit Hoogmoed, liefde en wraak. Verhalen uit de metamophoses en fasti van Ovidius; een volledige uitwerking van de syllabus voor het eindexamen Latijn in het jaar 2014. Deze schrijft tien verhalen voor uit de Metamorphoses en Fasti van Ovidius. Speciaal voor deze bundel maakte M. d’Hane-Scheltema een vertaling van het Proserpinaverhaal uit de Fasti.

Hoogmoed, liefde en wraak / deel Leerlingenboek
verhalen uit de metamophoses en fasti van Ovidius
Elly Jans & Charles Hupperts
Eisma Edumedia
ISBN 9789087717025
€ 20

 
In het leerlingenboek zijn de volgende onderdelen terug te vinden:
-de voorgeschreven Latijnse en vertaalde teksten;
-een uitgebreide annotatie van de Latijnse teksten. De woorden die niet zijn opgegeven staan in de alfabetische woordenlijst achterin het boek;
-veel vragen en opdrachten bij de Latijnse teksten, teksten in vertaling en informatieve teksten;
-opdrachten in het kader van het vergelijken van de Latijnse tekst met bestaande vertalingen en een toelichting voorin het boek;
-een inleiding over Ovidius’ leven en werken;
-een inleiding over de politieke situatie en het intellectuele en religieuze klimaat van de tijd waarin Ovidius leefde;
-een inleiding over het Griekse en Latijnse epos;
-een inleiding over het voortleven van Ovidius in later tijd;
– onthoudblokken met belangrijke grammaticale onderwerpen;
-onthoudblokken met bekend veronderstelde taalkenmerken van Ovidius;
-een stappenplan en aanbevelingen voor het vertalen;
-een overzicht van de CEVO-stijlmiddelen met voorbeelden uit het pensum;
-een toelichting op de metriek;
-tien proefvertalingen;
-de tekst van de syllabus.