3 filosofische lessen over vriendschap

‘Wat weet ik?’, was het motto van de Franse filosoof Michel de Montaigne. Een bijzonder man, omdat hij als een van de eersten over zichzelf schreef, in psychologische zin. Hij beschreef morele en filosofische vraagstukken en pionierde in het genre van essays, persoonlijke betogen.

De Montaigne vond dat vriendschap en affectie bij uitstek eigenschappen waren die ons tot vrije mensen maken, in de breedste zin van het woord. Over vriendschap en de kunst van het gesprek leert hij ons veel wijze lessen, waarvan ik er hieronder vast 3 prijsgeef.

#1 Niet volgen, maar afzetten
‘Misschien zijn sommigen net zo aangelegd als ik, die meer leer door me tegen een voorbeeld af te zetten dan door te imiteren, meer door te vermijden dan door de volgen. Een soortgelijke leermethode had ook Cato de Oudere voor ogen, toen hij zei dat de wijze meer van een dwaas kan opsteken dan de dwaas van een wijze; en ook die oude lierspeler, die volgens het verhaal van Pausamas de gewoonte had zijn leerlingen te verplichten naar een slechte speler te gaan luisteren die bij hem aan de overkant woonde, om een hekel te leren krijgen aan diens maatfouten en valse akkoorden. De afschuw die wreedheid mij inboezemt, drijft me dieper terug in de zachtmoedigheid dan enig voorbeeld daarvan me zou kunnen aantrekken.’

#2 Ga het gesprek aan
‘De mijns inziens meest vruchtbare en natuurlijke oefening voor onze geest is het voeren van een gesprek. (…) In boeken studeren geeft een flauwe, matte impuls, die niet in vuur en vlam zet, terwijl het voeren van een gesprek ons iets leert en tegelijkertijd in beweging houdt.’

#3 Stel je open
‘Met veel gemak en vrijmoedigheid ga ik gesprekken en discussies aan, temeer daar vooropgezette meningen bij mij geen geschikte bodem vinden om in door te dringen en diep te wortelen. Van geen enkele bewering sta ik versteld; door geen enkele overtuiging, hoezeer ook in strijd met de mijne, word ik gekwetst. (…) Wanneer de meningen botsen word ik dus niet beledigd of geïrriteerd; het maakt me slechts alert en het oefent mijn denken. We laten ons niet graag corrigeren, terwijl we ons juist zouden moeten blootgeven en openstellen. (…) Bij tegenwerpingen gaan we nooit na of ze gegrond zijn, maar hoe we ze, terecht of ten onrechte, van tafel kunnen vegen. In plaats van ze met open armen te verwelkomen slaan we onze klauwen uit. (…) We moeten ons gehoor harden en ongevoelig maken voor de weke klank der beleefdheidsfrasen.’