De kubus van Farnese: een wonder in Rome

In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of piazza is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft…

Meravigliosa…
Ooit gehoord van de meraviglie di Roma? Er zijn er vier van, ‘wonderen van Rome’, een soort wereldwonderen van de Eeuwige Stad. Op de lijst staan Il cembalo di Borghese (Palazzo Borghese, bijgenaamd de klavecimbel), La scala di Caetani (de trap van Caetani, in Palazzo Ruspoli), Il portone di Carboniani (de deur van Carboniani, aan de Via del Corso), en: Il dado di Farnese (de kubus van Farnese).

Welkom op Piazza Farnese!

Het mooiste paleis van Rome
Piazza Farnese is vernoemd naar de eigenaren van het prachtige palazzo dat je aan dit plein kunt vinden. De bijnaam ‘kubus’ kreeg Palazzo Farnese vanwege zijn vierkante vorm. De meesten zijn het er wel over eens: dit is een van de mooiste renaissancepaleizen van Rome. Wie waren die Farnese’s?

Kardinaal Alessandro Farnese (1468-1549) kocht ooit wat huizen op van zijn collega-kardinaal Ferritz in het centrum van Rome, vlak bij Campo de’ Fiori. Hij liet ze allemaal direct slopen, om ruimte te maken voor een prachtig plein, waarop zijn eigen nieuwe onderkomen kon uitkijken.

In 1514 werd begonnen met de bouw van Palazzo Farnese, op basis van de ontwerpen van Antonio da Sangallo. In 1534 werd de kardinaal tot paus verkozen (Paulus III) en 12 jaar later, nog volop bezig met de bouw van het palazzo, stierf Sangallo. Er moest een opvolger worden gekozen, die de nieuwe paus Paulus III waardig was. Natuurlijk ging de voorkeur uit naar de grootste kunstenaar van zijn tijd: Michelangelo Buonarotti.

De brug die nooit afkwam
Michelangelo zette de werkzaamheden van Sangallo voort en gaf de eerste twee verdiepingen van het palazzo vorm. Hij voegde een derde toe en versierde de voorgevel in het midden met een balkon. Een ander project dat Michelangelo startte, was het bouwen van een brug die Palazzo Farnese moest verbinden met de villa van de familie Farnese in Trastevere, aan de andere kant van de Tiber, maar dit project werd onderbroken door de dood van de paus, en daarna nooit afgerond. Het eerste stukje van de brug was al wel gebouwd: je kunt het nog altijd duidelijk zien aan de Via Giulia. De Arco dei Farnese, wordt het nu genoemd.

De bouw van Palazzo Farnese werd uiteindelijk afgemaakt door Giacomo Barozzo da Vignola, alhoewel de loggia’s later nog door Giacomo della Porta zouden worden gemaakt. Er gaan geruchten dat alle bouwmaterialen die voor de aanleg van Palazzo Farnese nodig was geweest, geroofd werd van het Colosseum. In werkelijkheid kwamen de meeste stenen rechtstreeks uit de ruines van Ostia, de haven van het oude Rome.

Badkuipen op het plein
Natuurlijk werd ook het statige plein voor het palazzo versierd. Zoals je nog altijd kunt zien werden er twee fonteinen geplaatst met een nogal aparte vorm, die van badkuipen.

De badkuipen zijn grote granieten bakken, Egyptisch van oorsprong, die regelrecht afkomstig zijn uit de ruines van de Thermen van Caracalla. Tot zeker de helft van de 16de eeuw stond er overigens maar een enkele badkuip op Piazza Farnese, in eerste instantie puur ter decoratie van het plein. Vanwege de gelijkenis werd een andere kuip, die op Piazza San Marco stond, in de tweede helft van de 16de eeuw naar Piazza Farnese overgeplaatst. Nog altijd stonden de badkuipen daar puur als versiering. Het was Giacomo Rainaldi die in 1626 fonteinen van de kuipen maakte, door ze aan de Acqua Paola te koppelen.

Het plein dat in opdracht van Alessandro Farnese was aangelegd werd lange tijd gebruikt voor het houden van toernooien en de viering van volksfeesten. Het was ook op Piazza Farnese dat, voor de eerste keer in het moderne Rome, een plein in de zomer met verfrissend water werd overstroomd, zoals later vooral op Piazza Navona zou gebeuren.

De Farnese’s en de Fransen
De ster van de familie Farnese zou nog even blijven rijzen, ook na de dood van Paulus III. Zo kocht de  familie Parma op, zodat Pier Luigi Farnese voortaan Hertog van Parma kon worden genoemd. Bij die gelegenheid doopte hij ‘zijn’ Piazza Farnese overigens om tot ‘Piazza del Duca’, het Plein van de Hertog, maar al snel werd toch weer teruggegrepen naar de originele naam.

In 1635 stond de familie Farnese toe dat de Fransen hun intrek namen in het palazzo in Rome, zodat deze een diplomatieke zetel hadden in de Eeuwige stad. Het onvermijdelijke gebeurde een kleine eeuw later: de Farnese’s stierven in 1731 uit. De vraag was natuurlijk wat er met het niet onaanzienlijke erfgoed van de familie moest gebeuren.

Palazzo Farnese werd volgens testament overgedaan op de familie Borbone, afkomstig uit Napels (waarna Piazza Farnese even door het leven ging als Piazza di Napoli). Toen de Kerkelijke Staat viel, kwam het palazzo in handen van de Italiaanse staat. Zo vond Palazzo Farnese uiteindelijk weer de weg naar de Fransen: in 1874 werd Palazzo Farnese de zetel van de Franse ambassade in Rome. In eerste instantie was een huurovereenkomst gesloten, maar later, in 1936, kwam er een koopakte. Die koopakte was en is echter maximaal voor de duur van 99 jaar. In 2035 zal Italië dus weer de trotse eigenaar worden van een van de mooiste renaissancepaleizen van Rome.

Straatverhalen van Rome, het boek
De Romeinse straatverhalen, die ik enige tijd op Orpheus kijkt om plaatste, zijn in uitgebreide(re) en bewerkte vorm gebundeld in het boek Via Roma. Klik op deze link om het boek bij Bol.com te bestellen!