Welke wegen echt naar Rome leiden

Acht van de elf aquaducten (waterwegen) van het oude Rome kruisten elkaar op deze plek. De antieke Via Labicana en Via Praenestina kwamen er samen om je verder Rome in te leiden. Voor het straatverhaal van deze week staan we op Piazza di Porta Maggiore, een op het eerste gezicht oninteressant ogend verkeersplein, precies onder de monumentale poort, waar verkeers- en waterwegen die naar Rome leiden al eeuwen samenkomen.

Karrensporen in de keien

De Porta Maggiore werd in 272 n.Chr. opgenomen in de Aureliaans Muur, een nieuwe verdedigingswal rondom Rome (net als, bijvoorbeeld, de Piramide van Cestius). In het bovenste deel van de poort kun je nog goed zien dat er eens twee aquaducten doorheen liepen, om de stad van vers drinkwater te voorzien. De naam van de poort (voorheen Porta Praenestina of Porta Labicana genoemd, naar de eerder genoemde uitvalswegen) veranderde op een goed moment in Porta Maggiore, waarschijnlijk omdat men via deze poort de weg vervolgde naar de verderop gelegen basiliek Santa Maria Maggiore.

Wie recht onder de poort staat, ziet nog duidelijk de resten van de antieke keien die de Via Labicana en Via Praenestina vormden. De diepe groeven die de Romeinse karren erin achterlieten zijn eveneens nog goed te zien. Een nog veel levendiger aandenken aan het Rome van de oudheid vind je echter recht voor de poort, een wat onooglijk, zwaar beschadigd grafmonument.

De bakker en zijn graf

Hij moet ergens halverwege de eerste eeuw voor het begin van onze jaartelling in Rome hebben geleefd: de bakker genaamd Marcus Vergilius Eurysaces. Hoewel hij een simpele bakker was, had hij het idee en de middelen om een stenen grafmonument voor zichzelf op te richten. Via dat graf kan hij tot op de dag van vandaag zijn levensverhaal aan ons vertellen.

Het moge duidelijk zijn

Eurysaces was een rijk man, anders had hij zich een tombe van deze omvang niet kunnen veroorloven. Hij liet een tekst op zijn graf achter, waarin de wereld kan lezen dat Eurysaces ‘bakker en aannemer’ was:

EST HOC MONIMENTUM MARCEI VERGELEI EURISACIS PISTORIS, REDEMPTORIS, APPARET….

Letterlijk staat er: ‘Dit is de tombe van Marcus Vergilius Eurysaces, bakker, aannemer’. Over de betekenis van het laatste leesbare woord ‘apparet’ zijn de meningen verdeeld en de zin lijkt abrupt afgebroken, wat de interpretatie nog wat moeilijker maakt. De leukste theorie is dat het zoveel betekent als ‘het moge duidelijk zijn’ (of: snap je?). Het mocht een willekeurige Romein inderdaad nogal duidelijk zijn dat hier een bakker lag te genieten van zijn eeuwige rust…

Een stripverhaal in steen

Waarom is dat zo overduidelijk? Omdat Eurysaces dezelfde boodschap letterlijk in beeld bracht op zijn graf, via een soort stenen stripverhaal. Bovenaan (op het fries) zijn verschillende reliëfs te zien die scènes uitbeelden van de werkzaamheden van een bakker (het kneden, het brood in de oven stoppen, etc.).

Maar zelfs woord en beeld waren niet genoeg voor Eurysaces; op een soort abstracte wijze liet hij tevens aanwijzingen maken waarmee voorbijgangers direct de link moesten (moeten) leggen met het bakkersvak. De ronde gaten staan symbool voor de kneedmachines, de zuilen voor de buizen of cilinders waarin het deeg gekneed werd.

Als je al die aanwijzingen bij elkaar optelt dan hoor je inderdaad gemakkelijk een licht ironische ondertoon – een grapje over zijn graf heen – in het woord ‘apparet’ doorklinken, dat Eurysaces op zijn graf liet graveren. 

© Foto: M.E. Sergeenko

 

De bakkersvrouw?

Kan het verleden nog dichterbij komen dan een grapje dat een Romeinse bakker voor het begin van onze jaartelling verzon? Het zou kunnen. Vlak bij het graf van Eurysaces is namelijk een vierkante stuk marmer gevonden met de volgende inscriptie:

Fuit Atistia uxor mihei | femina opituma veixsit |
quoius corporis reliquiae | quod superant sunt in | hoc panario

In vertaling:
Atistia was mijn echtgenote,
Ze leefde als een erg fatsoenlijke vrouw,
wier stoffelijk overschot,
dat overblijft, in deze broodmand ligt.

Nee, het is niet zeker of het blok marmer een broodmand voorstelt, laat staan of Atistia de vrouw van Eurysaces was. Maar het zou kunnen.