Deze week is het precies 412 jaar geleden dat er midden in het centrum van Rome een brandstapel werd opgericht voor de filosoof, wetenschapper, priester, vrijdenker en schrijver Giordano Bruno. Bruno werd in 1548 geboren in Nola, een plaatsje in de buurt van Napels. Al in zijn jonge tienerjaren trad hij in bij de Dominicanen, in het klooster waar ook Thomas van Aquino had geleefd. Tien jaar later werd Bruno tot priester gewijd. Op 17 februari van het jaar 1600 stak de Inquisitie van Rome Bruno’s brandstapel aan. Hoe veranderde Bruno van een vrome priester in een gevreesd ketter? Giordano Bruno ontwikkelde zich in de loop van zijn leven tot een geleerd man die niet klakkeloos aannam wat hem werd verteld, die de status quo niet accepteerde, die anders dacht. Steve Jobs avant-la-lettre.
De filosofie van Bruno heeft geen betrekking op morele gedragingen of een wijze levenshouding, maar gaat vooral over grote zaken als de wereld, God en het heelal. Hij combineerde de gedachte dat het heelal oneindig is, met ideeën over de dynamische eenheid en de eeuwigheid van de wereld. De wereld is dynamisch, het is immers een groot organisme dat leeft, maar de wereld is ook eeuwig, omdat alleen afzonderlijke dingen onderhevig zijn aan de vergankelijkheid. Het heelal als geheel is echter oneindig en onvergankelijk. Het allesbeheersende beginsel noemt Bruno God.
Tot hier konden de kerkelijke machten nog wel met Bruno’s ideeën leven. Waar deze echter onverenigbaar werden met de christelijke leer, zodat ze niet anders konden dan Bruno verketteren, was in de manier waarop Bruno de verhouding van God tot de wereld beschreef. God was geen paardenmenner, die van ‘buitenaf’ (boven of buiten de wereld) regeerde. Het heelal is oneindig, maar daarnaast bestaat niet nog een oneindig principe. Volgens Bruno was God in de wereld als het bezielende beginsel. De gedachte dat God in alles aanwezig is, wordt ook wel pantheïsme genoemd, en Bruno was een typische pantheïst. In een persoonlijke God, of de verschijning van Jezus als de zoon van God, geloofde Bruno dan ook niet.
Bruno wist heel goed dat hij met deze gedachten rechtstreeks tegen de kerkelijke leer in ging. Dat weerhield hem er echter niet van zijn gedachtegoed te blijven uitdragen, in gesproken of geschreven vorm. De reformatie, het humanisme, de opkomst van de wetenschap: de kerk kreeg voor het eerst te maken met dreigingen vanuit verschillende hoeken en was erop gebrand af te rekenen met uitwassen als Giordano Bruno. Veelzeggend is in dit opzicht de zin die Bruno zou hebben uitgesproken na het aanhoren van zijn doodvonnis:
‘Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga.’
De brandstapel en de opgelegde censuur (Bruno’s werken kwamen op de Index, de lijst met verboden boeken te staan) hebben niet kunnen voorkomen dat Bruno, met zijn standvastigheid en trouw aan zijn overtuiging, uitgroeide tot een symbool en zo veel invloed bleef uitoefenen. In 1889 werd daarom een standbeeld van Bruno geplaatst, precies op de plek waar zijn brandstapel ooit stond (het Campo de’ Fiori in Rome). Het standbeeld houdt het hoofd in de richting van Vaticaanstad.
Hoewel paus Johannes Paulus II namens de kerk in 1999 excuses heeft aangeboden voor de executie van Bruno, is hij nooit officieel gerehabiliteerd, omdat zijn ideeën tot op de dag van vandaag onverenigbaar zijn met de leer van de kerk. Uit protest, of uit een sympathie voor een eigenschap die door de eeuwen heen door mensen wordt gewaardeerd en bewonderd (trouw blijven aan je eigen ideeën), verzamelen zich jaarlijks op 17 februari nog altijd wetenschappers rond het beeld van Giordano Bruno op het Campo de’ Fiori.
orpheuskijktom.com 