Een Griekse mythe in Amsterdam

Vorige week vierden Willem-Alexander en Maxima samen met heel Nederland hun tienjarig bestaan als echtpaar. De romantische scène op het balkon van het Paleis op de Dam staat in ons nationaal geheugen gegrift. Terwijl de meeste mensen op dat moment opgaan in het sentiment van de kus van de newly weds, vraag ik me af: wat bevindt zich eigenlijk achter die balkondeuren?

Een wereld op zich, blijkt het antwoord. Loop het Paleis op de Dam binnen en laat je overrompelen door de imposante hal, van waaruit je het Paleis kamer voor kamer kunt ontdekken. In elke ruimte vind je een stukje geschiedenis van Amsterdam. Een geschiedenis die begint in de zeventiende eeuw, toen het Paleis door Jacob van Campen werd ontworpen als stadhuis voor de gehele bestuurlijke en rechterlijke macht van de stad.

Vandaag lopen we speciaal even naar de ruimte die de Desolate Boedelkamer heet. In deze kamer werden onbeheerde nalatenschappen maar ook faillissementen afgehandeld; met man en macht deed men pogingen om overeenstemming te bereiken tussen schuldeisers en failliet verklaarden. Een ieder die de kamer betrad, liep onder een reliëf door van een gevleugeld jongetje dat naar beneden lijkt te vallen: Icarus.

Icarus was de zoon van Daedalus, een gevierd Grieks bouwmeester die na een misdaad Athene moest ontvluchten. Samen met zijn zoon kwam hij terecht op Kreta, waar hij in opdracht van koning Minos een onderkomen bouwde voor het legendarische eilandmonster; de Minotaurus. Minos was hem zo dankbaar dat hij besloot de Atheense bouwmeester niet meer te laten gaan, terwijl deze juist last begon te krijgen van enorme heimwee. Koning Minos hield Daedalus en Icarus tegen hun wil gevangen op het eiland.

De slimme Deadalus was echter niet voor een gat te vangen. ‘Als Minos ons de weg over land en over zee verspert,’ dacht hij, ‘dan hebben we tenminste nog de lucht.’ Hij nam vogelveren en legde ze naar grootte in de juiste volgorde. De veren bond hij met draden en was aan elkaar, terwijl Icarus hem ondertussen enthousiast hielp. Daedalus bond zichzelf de gemaakte vleugels om en vond meteen zijn evenwicht in de lucht. Nadat hij zelf zijn uitvinding had getest was hij zeker genoeg om zijn zoon ook de vleugels om te binden en de reis terug naar huis te ondernemen. Met vaderlijke bezorgdheid sprak hij nog tegen zijn zoon: ‘Pas op dat je altijd in het midden blijft vliegen; wanneer je te laag vliegt zullen de golven je vleugels nat maken zodat je valt, maar als je te hoog vliegt kom je te dicht bij de zon en vatten je vleugels vlam. Volg dus mijn spoor, precies tussen de zon en de golven in.’ Samen gingen ze op weg, totdat de kleine Icarus overmoedig werd omdat de vlucht zo goed verliep; hij raakte het spoor van zijn vader kwijt en vloog veel te hoog, richting de zon. Daedalus keerde zich om en riep zijn zoon nog na, maar het was te laat. Waar zijn overleden zoon aan land spoelde begroef Daedalus hem en hij gaf het eiland de naam Ikaria.

Een letterlijker verbeelding van ‘hoogmoed komt voor de val’ had men niet kunnen bedenken; een toepasselijke boodschap boven de deur van de kamer waar ‘gevallen’ failliet verklaarden heen werden gestuurd. Icarus heeft nog een tweede boodschap voor de schuldeisers en schuldenaren die tot een compromis moeten komen: neem altijd de gulden middenweg.

In het voormalig stadhuis van Amsterdam vind je nog veel meer verwijzingen naar de klassieke mythologie en bijvoorbeeld ook Bijbels verhalengoed. Het was een beeldtaal die in de zeventiende eeuw tot de mensen sprak, op een manier die we ons tegenwoordig helaas bijna niet meer kunnen voorstellen. Reden te meer om achter iedere sculptuur, ieder schilderij en reliëf in het Paleis op de Dam, alsnog de achterliggende verhalen te ontdekken.

Het Paleis op de Dam is in principe open voor publiek, maar kan gesloten zijn in de periode rondom een officiële ontvangst. De openingsdagen en -tijden zijn online te vinden.