Rome door de ogen van Louis Couperus

Het zal vaste lezers niet zijn ontgaan: 2013 is het Couperusjaar. Vandaag precies 150 jaar geleden werd de schrijver (die ook zo van de oudheid hield) geboren – een feit dat het hele jaar gevierd wordt, maar vandaag in het bijzonder.

Voor Orpheus Kijkt Om is het eveneens een heugelijke dag; na bijna 1,5 jaar bloggen presenteer ik vandaag met trots de eerste gastbijdrage. Sandrina en Sanne, experts van Persoonlijk Rome die mijn passies voor kunst, cultuur, literatuur, geschiedenis en natuurlijk Rome als geen ander delen, nemen je hieronder bij de hand en leiden je door het Rome van Louis Couperus:

Mondain toerisme in de belle époque

 

Louis Couperus verbleef rond de wisseling van de 19de en 20ste eeuw acht winters in Rome, de stad die hij intens bewonderde. Hij kwam voor de antieke cultuur, maar ook voor een onderdompeling in het goede Italiaanse leven. Zijn reisimpressies voeren terug naar een tijd van elegant flaneren, het begin van het moderne toerisme en optimisme over de mogelijkheden van de nieuwe tijd.

Vandaag is het 150 jaar geleden dat Louis Couperus (1863-1923) werd geboren. Reden voor Persoonlijk Rome om aandacht te besteden aan de grote Nederlandse chroniqueur met een wandeling door het Rome van de belle époque, de dynamische tijd rond de voorlaatste eeuwwisseling. Wat kwam de Nederlandse chroniqueur, afkomstig uit de hogere Haagse klasse, tegen in Rome?

Roma Capitale

Na het Risorgimento werd Rome in 1870 de hoofdstad van het nieuwe Italiaanse koninkrijk. Het inwonertal verdubbelde in korte tijd en de stad werd een sociale en culturele smeltkroes  waarin de geestelijken en aristocraten van de oude Kerkelijke Staat samenleefden met intellectuelen, kunstenaars, journalisten, politici, militairen en de nieuwe zelfbewuste bourgeoisie. Deze inwoners van Rome ontmoetten elkaar in de cafés rond Piazza Colonna, het nieuwe centrum van de stad. Couperus sprak in cafés met collega-reizigers uit Nederland, zoals reizigers in de 18de eeuw elkaar tijdens hun Grand Tour ontmoetten in het beroemde Caffè Greco.
Op hetzelfde Piazza Colonna werden de eerste elektrische straatlantaarns van Rome geplaatst om de gaslantaarns te vervangen. Dat moet extra charme hebben gegeven aan het toch al levendige plein, waar de sociale ontmoetingen door muziek van de gemeentelijke fanfareband opgeluisterd werden.

Oudheid en decadentie

Net als de Grand Toeristen was Couperus gefascineerd door de Oudheid. Hij leerde Latijn van zijn vader en las al op jonge leeftijd Horatius, Ovidius, Vergilius en Tacitus.

In Rome zag hij het liefst de ‘afbrokkelende ruïnes’. Misschien wel omdat hij daar niet werd afgeleid door de alledaagse, kleine momenten van het 19de-eeuwse Rome. Volgens de door hemzelf opgestelde regels was het voor een goed begrip van Rome belangrijk dat je de antieke geschiedenis gedegen bestudeerde.

Maar hij liet ook zijn fantasie de vrije loop. Couperus voelde zich de reïncarnatie van een Romein uit de late keizertijd. Met name de tot de verbeelding sprekende symposia (antieke diners met hoogstaande conversatie – en veel wijn) hadden de belangstelling van de decadente schrijver. Als estheet liet hij zich in de praktijk echter nooit teveel gaan tijdens soupers.

“Couperus voelde zich de reïncarnatie
van een Romein uit de late keizertijd”

De mondaine toerist

De reizen van Couperus markeren de opkomst van het moderne toerisme: men reist niet alleen meer voor de studie of opvoeding, maar om te genieten van andere culturen. Een groot verschil tussen de Grand Toeristen en de toeristen in de belle époque is het vervoersmiddel waar zij gebruik van maakten. In de jaren dat Couperus Rome bezocht is de stoomtrein uitgevonden en rijden in Rome de eerste elektrische trams.

Het verblijf van de mondaine toerist was korter dan dat van de Grand Toerist. Couperus verbleef een aantal winters in Rome, steeds voor een duur van twee tot drie maanden. De mondaine reiziger dompelde zich onder in de cultuur en wenste daar deel van uit te maken. Als Nederlander wilde je je even Romano di Roma voelen, ook al was Couperus zich ervan bewust dat dat slechts een gevoel was en je nooit echt deel uitmaakte van de cultuur. De ultieme onderdompeling in de Italiaanse cultuur was voor Couperus het flaneren.

Flaneren

Flaneren deed (en doe) je niet in Nederland; het verschijnsel is onlosmakelijk verbonden met het Italiaanse ‘theater’. De ‘flaneur’ was in de 19de eeuw een populair literair type dat door Baudelaire werd gedefinieerd als “de figuur die stadservaringen omzet in esthetische ervaringen. Flaneren is een ‘lectuur van de straat’ waarbij gezichten, etalages, terrassen en bomen letters worden die samen woorden, zinnen en bladzijden van een zich steeds vernieuwend boek vormen.”

De gezichten die Couperus, flanerend door de Via del Corso, dé straat, tegenkwam, waren die van schoenpoetsers, bloemenmeisjes, schel schreeuwende jochies die kranten verkochten en toeristen met de rode Baedeker reisgids in de hand. Dikke kans dat je ook de uomo bocconiano tegenkwam, een term die de Italiaanse schrijver D’Annunzio bedacht voor de gegoede burgerij die erbij liep als de exacte kopie van de etalagepop in het warenhuis.

“De ‘flaneur’ was in de 19de eeuw
een populair literair type”

De nieuwe vrouw

Dat warenhuis was de nieuwe winkelformule die was overgewaaid uit Parijs en Amerika. Tegenwoordig is het de flagship store van de Zara, maar het gebouw van het warenhuis Rinascente was een revolutie toen het haar deuren opende in 1886. De moderne mode ontstond, en vrouwen droegen de nieuwe mondaine levensstijl uit in verschillende outfits voor diverse activiteiten, die ze nu makkelijker konden kopen. Deze nieuwe zelfbewuste vrouw met haar vele rollen in de maatschappij wordt afgebeeld in de fresco’s in de Galleria Sciarra.

♥

Zelf kennismaken met de wereld van de belle époque en met Couperus door het centrum van Rome wandelen – langs het Pantheon, de Via del Corso en diverse monumenten in Liberty-stijl? Dat kan met een persoonlijke gids, van Persoonlijk Rome. De wandeling eindigt op de Pincioheuvel met een schitterend uitzicht over – zoals Couperus bewonderend schrijft –  de ‘zee van koepelende kerken’.

Gratis kaarten voor de tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden

Bij elke boeking van de Couperuswandeling voor 1 augustus krijg je van Persoonlijk Rome een gratis toegangskaart tot de tentoonstelling Couperus en de Oudheid in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. De tentoonstelling is nog t/m 25 augustus 2013 te zien. Klik hier voor meer informatie!