Keizers van Rome, leiders van het fascisme

In Rome liggen de verhalen uit het verleden letterlijk op straat. Aan de hand van straatnamen die je op de bordjes – sinds 1814 van marmer dankzij paus Pius VII – kunt lezen, wandel je de geschiedenis van de eeuwige stad letterlijk achterna. Vrijwel iedere via, vicus of viale is namelijk vernoemd naar een persoon of gebeurtenis die het leven van de stad Rome op de een of andere manier getekend heeft. Vandaag is de beurt aan de Via dei Fori Imperiali, de voormalige Via dell’Impero.

Wie zijdelings langs het Forum Romanum in de richting van het Colosseum wandelt, waant zich even in het oude Rome. Toch is de weg waar duizenden toeristenvoeten – en even zoveel Romeinse auto’s en scooters – dagelijks overheen wandelen lang niet zo oud als de weg naar Rome. De Via dei Fori Imperiali, de brede verkeersader die Piazza Venezia verbindt met het Colosseum, leid je langs de fora van een aantal grote Romeinse namen: Trajanus, Augustus, Julius Caesar en de wat minder bekende Nerva. Aan je ogen zie je de zuil van Trajanus voorbij trekken, en de resten van de tempel van Venus op Caesars forum. Erfgoed van het oude Rome, denk je in eerste instantie. In werkelijkheid wandel je over erfgoed van het fascistische Rome van Benito Mussolini.

ITALIË IN DE JAREN 20

In 1922 begon in Italië volgens de geschiedenisboekjes de fascistische beweging, met Mussolini’s zogenaamde mars op Rome. Het fascistische regime kreeg, onder leiding van Benito Mussolini de touwtjes in handen. De partijleider had altijd al grootse plannen gehad voor Italië, en voor de stad Rome in het bijzonder. Nu kon hij ze eindelijk tot uitvoering brengen.

Op 21 April 1924 wond Benito Mussolini er geen doekjes om tijdens een toespraak op het Campidoglio. Hij sprak over ‘de problemen van Rome’, over de noodzaak om de grandeur van het antieke Rome in ere te herstellen door middel van de liberazione (bevrijding) van de monumenten uit de oudheid. In gewone bewoordingen: de Romeinse ruïnes moesten dus worden ontdaan van latere toevoegingen en op die manier opnieuw onthuld worden. Want, zo meende Mussolini, voor het eerst sinds de tijd van keizer Augustus was Italië weer zo groot als het was ten tijde van het Romeinse rijk.

Mussolini’s ideeën en theorieën werden langzamerhand werkelijkheid in het stadsbeeld van Rome. De bouwplannen en projecten voor de stad hadden steeds een bepaalde ideologische lading: Mussolini pakte precies die elementen uit de geschiedenis van Italië die hij bruikbaar achtte, en gebruikte ze om zijn eigen boodschap te verkondigen. Die oude elementen kregen in hun nieuwe verband een eigen leven, een eigen betekenis. Op die manier geven ze veel inzicht in de contemporaine sociale, politieke en maatschappelijke processen en achtergronden.

EEN NIEUW ITALIË

Mussolini’s droom van een nieuw Italië, waarvan Rome het symbool moest worden, uitte zich in de aanleg van twee nieuwe wegen. Enerzijds moest er een Via del Mare komen: een weg die van Piazza Venezia rechtstreeks naar de oude Romeinse havenstad Ostia moest leiden. Ten tweede werd begonnen, in 1932, met de aanleg van de Via dell’Impero: de Weg van het Rijk. Met dat impero werd uiteraard het nieuwe Italië – wat Mussolini betreft het opnieuw geboren Romeinse rijk – bedoeld. Waarom de Via dell’Impero er precies moest komen, had wellicht ook deels met persoonlijke motieven te maken. Mussolini had zijn werkkamer achter een van de ramen van Palazzo Venezia op het gelijknamige plein aan de voet van het Vittoriano. De aanleg van de brede weg vanaf daar naar het Colosseum bood hem een vrij uitzicht op het grootse monument van het oude Rome. Bovendien was hij, zoals wel meer leiders van zijn tijd, gek op militaire parades. Voor dat doeleinde was de nieuwe ‘boulevard’ uitermate geschikt.

ONDER DE GROND

Voor de aanleg van de Via dell’Impero waren flinke doorbraken en sloopwerkzaamheden vereist. Archeologen stonden dagelijks op de stoep bij Mussolini: waar gegraven wordt in Rome waren zij er uiteraard als de kippen bij. Maar Mussolini stuurde ze weg, liet hen weten dat er haast geboden was bij de werkzaamheden. De bouwputten werden weer dichtgegooid voordat er een archeoloog aan te pas was gekomen.

Weinig Romeinen zaten erover in. ‘De mooiste straat ter wereld,’ werd de nieuwe Via dell’Impero door sommigen genoemd. Toen Hitler in 1938 een bezoek bracht aan de stad was Mussolini maar wat blij dat hij zo’n haast had gehad met het afbouwen van zijn paradepaardje. Natuurlijk wilde hij goed voor de dag komen en de führer trakteren op imposante, jaloersmakende militaire optochten die hem in aanzien zouden doen stijgen. Het verhaal gaat dat Mussolini echter met een groot tekort aan soldaten kampte: hij zou steeds dezelfde troepen hebben laten langs marcheren, die een rondje liepen via het Colosseum, waar ze snel een ander uniform aantrokken. Sommige wapens die ze meedroegen waren zelfs, zo vertelt de geschiedenis, van bordkarton. Waar de Via dell’Impero nog niet af was – de prachtige nieuwe weg werd nog geflankeerd door vervallen huizen – liet Mussolini zelfs decorstukken plaatsen.

 

 

Het was ook bij deze gelegenheid dat Mussolini tegen de muur van de Basiliek van Maxentius en Constantijn op het Forum Romanum vijf enorme stenen kaarten liet aanbrengen, waarvan je er nu nog vier kunt zien. Ze laten de ontwikkeling van het Romeinse rijk zien; de vijfde was van het nieuwe Italië, het rijk van Mussolini. Het was niet zomaar een idee om de kaarten hier op te hangen: precies op die plek zou ook in de oudheid een marmeren plattegrond van Rome hebben gehangen, waarvan je nu nog delen kunt bewonderen in de Capitolijnse Musea.

Toen de Tweede Wereldoorlog voorbij was liet de gemeente van Rome de vijfde kaart verwijderen. De naam van de weg werd veranderd in de naam die hij tot op de dag van vandaag draagt: Via dei Fori Imperiali, de Weg van de Keizerfora. Een naam die, plain and simple, beschrijft waar de hij je langs voert. Een naam vrij van elke ideologische boodschap, die het verleden desalniettemin niet kan uitwissen.