‘Ik aarzel niet er recht voor uit te komen / dat ik vooral één mensengroep ontwijk / de lievelingen van het rijke Rome: / die Griekse droesem, waar die stad van ons verziekt van is – en veel meer buitenlanders!//’
‘Ach Romulus, uw eigen oer-Romeinen / lopen op feestsandalen rond en tooien / hun ingezalfde hals met Griekse kralen // En oosterlingen – Grieken, Macedonen / Klein-Aziaten, Archipelbewoners – / bezetten onze heuvels, Viminalis /en Esquilijn vooral’*
Aan het woord is Juvenalis, een groot Romeins satiredichter uit de 1ste/2de eeuw n.Chr. Zijn woorden zouden, iets gemoderniseerd, vandaag de dag nog kunnen worden uitgesproken door een inwoner van een willekeurige grote stad – een plek waar men onherroepelijk te maken krijgt met immigranten.
VREEMDELINGEN TOEN EN NU
Er zijn meer parallellen te trekken tussen het oude Rome en de wereld van vandaag, en dan specifiek met het gebied dat geografisch gezien (deels) overeenkomt met dat voormalige Romeinse rijk: de Europese Unie. Historicus en schrijver Fik Meijer vraagt zich – met dat in het achterhoofd – in zijn boek Lessen uit Rome. Vreemdelingen in het Romeinse rijk en in de Europese Unie, dat al even geleden geschreven is, af: zijn de oplossingen die de oude Romeinen bedachten voor de vreemdelingenpolitiek vandaag de dag nog toepasbaar?
Een mooie gedachte, want wie weet welke strategieën er bewaard zijn gebleven uit het oude Rome, die op de een of andere manier van pas kunnen komen? Meijer concentreert zich in het beantwoorden van die vraag op de onderwerpen migratie, integratie, segregatie en religieuze tolerantie.
IN VOGELVLUCHT
In zijn zoektocht naar toepasbare strategieën uit het oude Rome gaat Meijer in vogelvlucht door de geschiedenis van het rijk heen: vanaf de vroegste expansie van de republiek in de eerste eeuwen voor Christus en de enorme uitbreiding van het imperium in de keizertijd tot aan de periode waarin het Romeinse rijk een hoogtepunt bereikte – zowel in grootte als in het aantal politieke, maatschappelijke en militaire problemen waarmee men werd geconfronteerd.
Tot een echt helder antwoord op de vraag welke concrete lessen we nu kunnen leren uit Rome komt het uiteraard niet – daarvoor zijn de verschillen te groot en bovendien: het Romeinse rijk bleek uiteindelijk op veel fronten niet succesvol. De antwoorden – of liever: voorbeelden – uit het verleden die Fik Meijer vond, bieden echter wel inspiratie en perspectief op de toekomst. Een bepaalde mate van historisch besef, zo blijkt, kan nog wel eens van pas komen in het Europa van nu.
EUROPEA REI PUBLICAE
Gelukkig blijkt dat besef niet helemaal te ontbreken. Zo kwamen alle Europese regeringsleiders op 29 oktober 2004 in Rome bijeen, voor de ondertekening van de nieuwe grondwet van de Europese Unie. ‘Plaats van handeling,’ zo vertelt Meijer, ‘waren de Capitolijnse Musea, die op de plaats staan van de tempel waarin oppergod Jupiter de offers van de triomfatoren had aanvaard. In de beroemde zaal van de Horatii en de Curiatii ondertekenden de regeringsleiders de nieuwe grondwet. Vlaggen met de tekst Europae Rei Publicae Status (‘de stichting van een Europese staat’) op het grote plein van het Capitool lieten aan duidelijkheid niets te wensen over.’
We eindigen, gelukkig, met een positieve noot en een hart onder de riem voor het, laten we wel wezen, nog piepjonge Europa: ‘De Europese Unie is nog jong, heeft een grote economische potentie en bezit voldoende veerkracht om de confrontatie aan te gaan met de problemen die de komst van een (onvoorziene) migrantenstroom met zich meebrengt. Voor ‘Romeinse toestanden’ hoeven we, aldus Meijer, in Europa voorlopig niet bang te zijn.
VERDER LEZEN?
Lessen uit Rome verscheen als essaybundel ter gelegenheid van de Maand van de Geschiedenis in 2011, maar is via een aantal kanalen nog wel verkrijgbaar.
Lessen uit Rome, Fik Meijer (2011)
Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep
ISBN 9789085710547 | € 10
* Juvenalis, Satiren (3,58-80), vertaling M. d’Hane-Scheltema
orpheuskijktom.com 