De vrouw die het einde van het Romeinse rijk inluidde

Vandaag in 395 n.Chr. stierf de Romeinse keizer Theodosius I. Zijn dood kwam onverwacht, zeker voor zijn vriend Ambrosius, die tijdens de begrafenis zei: ‘Ik hield van hem, beken ik, en daarom drong de pijn tot in het diepste van mijn ziel door, en ik geloofde deze pijn door een achtbaar eerbetoon van een langere toespraak te kunnen verlichten.’

Hoewel de keizer zelf niet heel bekend is, markeert zijn dood een van de belangrijkste gebeurtenissen in de late oudheid: het uiteenvallen van het Romeins rijk in een oostelijk en een westelijk deel. Het westelijke Romeinse rijk zou daarna geen heel lang leven meer gegund zijn – Rome viel als gevolg van de invallen van verschillende stammen in het jaar 479 n.Chr. Het oostelijke (Byzantijnse) rijk, met Constantinopel als hoofdstad, zou nog voortbestaan tot 1453.

Ter herinnering aan Theodosius zetten we vandaag zijn dochter in de schijnwerpers. Aelia Galla Placidia was haar naam, en ze leidde een bewogen leven vol huwelijken, gijzelingen, opstandige kinderen en verrassende wendingen. Maar haar leven is vanuit historisch oogpunt vooral interessant geweest omdat het min of meer samenviel met de hierboven al even genoemde teloorgang van het westelijk deel van het eens zo machtige Romeinse keizerrijk.

In Ravenna, mozaïekstad aan de Adriatische Zee (Emilia-Romagna), kun je nog altijd het Mausoleum van Galla Placidia bezoeken. Ze gaf zelf opdracht voor de bouw van deze grafkamer voor haar (tweede) man, haar broer, en voor zichzelf, die werd voltooid tussen 425 en 426 n.Chr. Het mausoleum was oorspronkelijk verbonden aan een kerk die Galla Placidia eveneens in Ravenna liet bouwen, de inmiddels verdwenen Santa Croce.

Tussen 425 en 437 nam Galla Placidia het regentschap tijdelijk over van haar zoon, keizer Valentinianus III. Juist in die jaren gebeurde er iets cruciaals: de 2 belangrijkste Romeinse legeraanvoerders Bonifatius en Flavius Aetius verklaarden elkaar de oorlog, in plaats van gezamenlijk ten strijde te trekken tegen de aanvallen van verschillende stammen van buitenaf. Verschillende provincies vielen in handen van de vijand. Ze had het niet kunnen voorkomen.

In 450 werd ze ook nog eens te schande gemaakt door haar dochter Justa Grata Honoria, geboren uit Galla Placidia’s huwelijk met legeraanvoerder Constantius III (keizer van 8 februari tot 2 september van het jaar 421). De opstandige Justa Grata wilde zich verloven met Atilla de Hun, leider van een van de vijandige stammen.

In datzelfde jaar stierf Galla Placidia in Rome. De opmars in en plundering van Italië door de ‘barbaren’ hoefde ze dus net niet meer mee te maken. Of ze uiteindelijk begraven is in haar ‘eigen’ mausoleum in Ravenna, is niet zeker.

> Meer weten of lezen?

• Gibbon, E. Gibbon, 1776-1788, History of the Decline and Fall of the Roman Empire, hoofdstuk 33 (ook online te raadplegen)

• Vito Antonio Sirago, 1996, Galla Placidia. La nobilissima

• Galla Placidia op Livius.org

• Bezoekersinformatie Mausoleum Galla Placidia, Ravenna