Het is best moeilijk – zo niet onmogelijk – om je voor te stellen dat er geen camera’s en mobiele telefoons bestaan en dat de enige weg naar vereeuwiging die van het canvasdoek of die van de gebeeldhouwde steen is. Maar of het nu gaat om een buste, een schilderij of een facebookfoto; wat van alle tijden is, is het idealiseren van portretten. Het verschil is dit: het werk dat nu door photoshop wordt gedaan, kon je in het verleden gewoon bij de opdracht aan de kunstenaar in kwestie meegeven.
Romeinse keizers, bijvoorbeeld, kozen desgewenst voor wat extra of juist minder kilo’s, een korte, ordelijke coupe of juist een wilde bos haar en de aan- of juist afwezigheid van de ‘Griekse’ (filosofische) baard. In iedere haartje en rimpeltje, in elke blik en elk kapsel zit een boodschap die heel bewust aan de toeschouwer wordt toevertrouwd.
Een sprong in de tijd: de renaissance in Italië. Het wordt gezegd dat in deze periode de herontdekking van het individu, de ‘ik’, centraal stond. De grote golf van portretten die in de vroege renaissance in Italië ontstaat zou er in elk geval een gevolg van kunnen zijn. Donatello, Botticelli en Bellini maakten aan de lopende band prachtige portretten van pausen, doges en patronen, waarin de nieuwe idealen van het individu en ideeën over schoonheid impliciet of expliciet naar voren kwamen.
Het Metropolitan Museum of Art in New York heeft in een bijzondere tentoonstelling 160 portretten uit de hierboven beschreven periode in Italië bijeen gebracht. Sandro Botticelli’s Portret van een jonge vrouw (1475), bijvoorbeeld, laat een sprekend ideaalbeeld van de vrouw zien. In de tekening die Luca Signorelli 15 jaar later maakte (waarschijnlijk moet het Dante voorstellen), zien we vooral een vergaande vorm van realisme terug. In Antonello da Messina’s Portret van een jongeman brengt een flauwe glimlach het heel portret tot leven, terwijl het portret van de 10-jarige Federigo Gonzaga van de hand van Francesco Francia vooral beroemd is omdat Francia het in een moordtempo wist te schilderen toen het jongetje toevallig onderweg van Mantua naar Rome even kon stoppen in Bologna, Francia’s woon- en werkplaats.
Zo voert de tentoonstelling je langs de geschiedenis van de renaissance en de bijbehorende herontdekking van het individu. The Renaissance Portrait from Donatello to Bellini is nog tot en met 18 maart te bezoeken in The Metropolitan Museum of Art in New York. Ben je de komende tijd niet in New York, dan kun je een groot aantal van de getoonde portretten online bekijken, inclusief korte beschrijvingen. Hieronder in elk geval vast een voorproefje…
Portret van een jonge vrouw, Sandro Botticelli
orpheuskijktom.com 