Wat is het doel van geschiedenis? Wat is geschiedenis zonder filosofie?
Zelfs de wetenschap erkent tegenwoordig zijn eigen hypothetische aard – ook zij ‘weten’ niet(s). Historische wetenschap is daarin niet anders. Sterker nog, in het erkennen van die ‘tekortkoming’ liep de geschiedkunde voor op de exacte wetenschappen. Een jurist die zich al eeuwen geleden bezighield met vragen over het doel en de filosofie van geschiedenis, was Giambattista Vico (1668-1744). Hij effende, in zekere zin, de weg voor een nieuwe discipline: de geschiedfilosofie.
‘Tot nu toe ontbrak het ons aan een wetenschap waarin geschiedenis en filosofie van de mensheid samengaan,’ schreef hij in zijn boek Principi di Scienza Nuova d’intorno alla Comune Natura delle Nazioni, kortweg La Scienza Nuova (Nieuwe Wetenschap). Zijn leven lang zou Vico zich bezighouden met het uitpluizen van die nieuwe wetenschap.
Geschiedenis zonder filosofie bestaat volgens Vico wel degelijk. Voor hem is dat echter geschiedenis zonder waarheid, een opsomming van gebeurtenissen uit het verleden zonder dat er wordt gezocht naar een eeuwig geldend principe, een algemene ‘wet’ die de opsomming eenheid kan geven. Dergelijke geschiedkunde kan nooit, aldus Vico, de staat van hypothese overstijgen. Voor hypothese, onzekerheid en twijfel in welke vorm dan ook is echter geen plaats in de Scienza Nuova van Giambattista Vico.
Onlangs verscheen er een heruitgave van Vico’s boek in het Italiaans (uitgeverij Bompiani) – een teken dat zijn ideeën ook vandaag de dag nog lezenswaardig worden geacht. Vragen over het doel en de diepere betekenis van geschiedkunde zijn zelfs nog altijd erg actueel. Wat is eigenlijk de grens tussen speculatief en analytisch bezig zijn in de historische wetenschappen, en wie bepaalt die grens?
Met zijn ideeën en zijn ‘nieuwe wetenschap’ zette Vico zich af tegen de in zijn tijd heersende opvattingen van het cartesianisme (naar de beroemde filosoof René Descartes). Zo complex als zijn gedachten waren tijdens zijn aan de Scienza Nuova gewijde leven, zo weinig konden Vico’s hersenen op zijn sterfbed aan: hij herkende zijn eigen kinderen niet meer.
In 1744 stierf hij op een respectabele leeftijd van 76: de filosoof wiens leven in het teken stond van ‘de geschiedenis van de filosofie, op filosofische wijze verteld’.
> Meer lezen over Giambattista Vico.
orpheuskijktom.com 